Saga - 2004, Síða 176

ef miðað er við fjölda sýningarmuna er ljóst að mestur gaumur er
gefinn að hversdagslífi almennings og atvinnulífi þjóðarinnar.
Munar þar mest um hversdagsmunina í glerskápunum tveimur. Að
þeim munum slepptum væri jafnræði milli stjórnmálasögunnar og
annarra þátta sögunnar. En jafnvel þau hlutföll sýna að stjórnmála-
sögunni er gert einna hæst undir höfði auk þess sem benda má á
upphafningu stjórnarumskiptanna 1904 og þá staðreynd að mjög
þröngt var um hversdagsmunina í glerskápunum tveimur.
Þetta vekur að sjálfsögðu upp þá spurningu hvaða sögulega
fyrirbæri heimastjórnin hafi verið. Strangt til tekið var hún formleg
breyting á stjórn landsins og fól um leið í sér endurskipulagningu á
dreifingu valds. Í þeim skilningi er heimastjórnin fyrst og síðast
stjórnmálasögulegur atburður og einkum bundinn við árið 1904.
En í sögubókum og söguvitund fólks er heimastjórnin miklu meira
en það. Hún er líka tíu til fjórtán ára framfaraskeið í sögu þjóðar-
innar og er þá oft bent á vélvæðingu í sjávarútvegi, þéttbýlismynd-
un, eflingu menntunar og aukningu lýðréttinda. Heimastjórnin er
því gjarnan talin hin eiginlega endurreisn Íslands, það skeið þegar
íslenska þjóðin reis eins og fuglinn Fönix úr eldinum og sýndi að
hún kunni að stjórna sér sjálf og var albúin til sjálfstæðis.
Þótt ekki hafi allir svo upphafna mynd í huga sér af heima-
stjórnartímanum búast áreiðanlega margir gestir við að sýning, sem
haldin er vegna afmælis heimastjórnarinnar, fjalli um fleira en
stjórnskipunarbreytinguna og aðdraganda hennar. Hún sýni líka
þá breytingu sem varð í kjölfar stjórnarskiptanna og það líf sem lif-
að var þar á undan, á 19. öld. Af þessum sökum er lofsvert að á sýn-
ingu Þjóðmenningarhúss er reynt að gefa innsýn í daglegt líf og at-
vinnulíf landsmanna. Val muna, sem tengjast þessum sviðum þjóð-
lífsins, er líka ágætlega vel heppnað, ekki síst gripanna sem eru í
glerskápunum tveimur. Mynda- og skýringartextar, sem fylgja
þeim, eru líka efnismiklir þótt stuttir séu. Það helsta sem mætti
finna að þessum efnishluta sýningarinnar er að hann skuli ekki
hafa fengið meira rúm og það er afar þröngt um gripina í glerskáp-
unum eins og áður sagði.
Þegar stjórnmálasögunni sleppir er ljóst að samgöngumálin eru
nokkuð áberandi á sýningunni. Má segja að stóru útlínuteikning-
arnar af skipunum, kláfferjunni og brúnni myndi ákveðið þema og
þessi fyrirbæri eru mjög myndræn og táknræn fyrir þá þjóðfélags-
uppbyggingu sem heimastjórnin er gjarnan tengd við. Erfitt er að
áfellast þessa áherslu á samgöngumálin en með þeim falla önnur
H A L L D Ó R B J A R N A S O N176
Saga haust 2004 - NOTA 30.11.2004 11:33 Page 176