Saga - 2004, Page 185

ljósi þess hve margir og ólíkir aðilar hafa lagt til hátíðarhaldanna
þótt þau kunni að hafa verið skipulögð eitthvað af hálfu forsætis-
ráðuneytis. Hér hefði verið nútímalegra og frumlegra að skoða
samspil foringja og grasrótar, sambland hefða og nýjunga í hugar-
fari eða tengsl lífskjarabreytinga og stjórnmála heldur en að skapa
nýjar þjóðhetjur.
Hátíðarhöldin gefa líka tilefni til annars konar vangaveltna því
að heimastjórnin þýddi ekki bara flutning framkvæmdavalds til Ís-
lands heldur færði hún líka Alþingi lagalegt sjálfsforræði í þeim
málaflokkum sem þá voru skilgreindir sem séríslenskir. Ríkisstjórn-
in (framkvæmdavaldið) hefur lagt fram rausnarlegan skerf til þessa
afmælis og er það þakkarvert.15 Hins vegar hefur Alþingi (löggjaf-
arvaldið) haft hljótt um sig og virðist í lítillæti sínu hafa látið sér
nægja að endurnýja sýningu í Jónshúsi í Kaupmannahöfn.16 Gefur
framtakssemi ríkisstjórnarinnar og hógværð Alþingis óneitanlega
til kynna að hátíðarhöldin (það er heimastjórnin) séu framkvæmda-
valdsins en ekki löggjafarvaldsins. Er freistandi að velta því fyrir
sér hvort þessi tilhögun markist eitthvað af núverandi valdahlut-
föllum framkvæmdavaldsins og löggjafarvaldsins en mörgum þyk-
ir halla á það síðarnefnda.
Þegar stjórnvöldum sleppir hefur ekki borið mikið á frumkvæði
annarra vegna þessa afmælis.17 Þetta tómlæti almennings og fræða-
samfélags vekur ýmsar spurningar. Er heimastjórnin forngripur
sem almenningi og jafnvel fræðimönnum stendur á sama um? Er
þá kannski sjálfsagt og eðlilegt að hið opinbera sjái eitt um hátíðar-
höld eins og þessi í tilefni af sameiginlegum afmælum þjóðarinnar?
En jafnvel þótt svo væri, hvers eru hátíðarhöldin? Hins opinbera
H E I M A S T J Ó R N Í H Á T Í Ð A R B Ú N I N G I 185
15 Auk heimastjórnarvefsetursins vil ég einkum nefna endurútgáfu á riti Agnars
Kl. Jónssonar, Stjórnarráð Íslands 1904–1964 (Reykjavík, 2004) og framhald á
þeirri sögu til ársins 2004. Sjá Stjórnarráð Íslands 1964–2004, ritstjóri Sumarliði
R. Ísleifsson, I. b., Skipulag og starfshættir eftir Ásmund Helgason og Ómar H.
Kristmundsson (Reykjavík [2004]) og II. b., Saga ríkisstjórna og helstu fram-
kvæmdir til 1983 eftir Ólaf Rastrick og Sumarliða R. Ísleifsson (Reykjavík
[2004]). Þriðja bindið er ókomið.
16 Sjá vefslóðina http://www.heimastjorn.is → Afmælisdagskrá → Sýning í
Jónshúsi.
17 Þegar rennt er yfir lista um helstu málþing og sýningar vegna heimastjórn-
arafmælisins sést að opinberir aðilar eru þar aðalskipuleggjendur. Þessi listi
er þó ekki tæmandi. Sjá vefslóðina http://www.heimastjorn.is → Málþing og
sýningar.
Saga haust 2004 - NOTA 30.11.2004 11:33 Page 185