Saga - 2004, Side 244

Valdið í öllum sínum myndum og viðhald þess innan ákveðinna hópa
(kerfa) hefur verið til skoðunar, ekki síst í ljósi kenninga Foucault og
Bourdieu. Í ljósi þeirra og hugmyndarinnar um að skoða kynin (gender) í
samhengi setti sænski sagnfræðingurinn Yvonne Hirdman fram kenning-
ar um kynjakerfið og kynjasáttmálann árið 1989 sem mjög hafa verið til um-
ræðu á Norðurlöndum. Í öðru lagi er það velferðarhugmyndafræðin, þar
með talinn velferðarfemínisminn, inntak hans og bakgrunnur. Miklar rann-
sóknir hafa verið gerðar á þætti kvennahreyfinga á Norðurlöndum í upp-
byggingu velferðarsamfélagsins. Segja má að kvennahreyfingar og full-
trúar þeirra hafi rutt brautina, iðulega í samvinnu við sósíaldemókrata
eða aðra þá sem vildu sjá opinbera aðila beita kröftum sínum í þágu fá-
tækra, aldraðra og sjúkra. Má þar t.d. vísa til starfa Ingibjargar H. Bjarna-
son meðan hún sat á Alþingi 1922–1930. Hugmyndir velferðarfemínista
byggðust á því að konur byggju yfir mikilli reynslu sem dætur, mæður og
húsmæður, þær væru næmari og skilningsríkari en karlar, sæju samfé-
lagsmein þar sem karlar sæu engin, svo vitnað sé til Bríetar Bjarnhéðins-
dóttur. Það átti að færa reynslu móðurinnar út í samfélagið og nýta hana
þar í þágu þeirra sem minna máttu sín. Því urðu konur að fara út á opin-
bert svið. Konur áttu að verða eins konar samfélagsmæður, eins og sænski
sagnfræðingurinn Renée Frangeur kallar þær. Sú hugmynd byggðist
meðal annars á kenningum Ellen Key sem var einn áhrifamesti rithöfund-
ur Svía um aldamótin 1900. Þriðja sviðið er áhrif lútherskunnar á lífsvið-
horf kynjanna hvors um sig og á umræðuna um hlutverk þeirra og stöðu.
Í mörg hundruð ár hafa kenningar Lúthers verið ríkjandi; kenningin um
skikkan skaparans (kirkjan — ríkið — heimilið), um köllun hvers og eins
(þar sem köllun kvenna var að vera húsmæður sem nutu virðingar um
leið og þær voru mönnum sínum undirgefnar) og um kristilegan kærleika
sem m.a. fólst í að láta gott af sér leiða í þágu þeirra sem áttu um sárt að
binda. Sænski sagnfræðingurinn Inger Hammar hefur réttilega bent á að
norrænir sagnfræðingar hafi horft fram hjá áhrifum lútherskunnar á hug-
arheim og sjálfsmynd kvenna, sem og annarra trúarhreyfinga mótmæl-
enda sem fóru sem eldur í sinu um Norðurlönd í kringum aldamótin
1900. Það er þessi fræðilega umræða og tengsl við það sem var að gerast
erlendis sem hefði verið gaman að sjá í bók Bjargar Einarsdóttur, einkum
þegar horft er til fyrstu áratuganna í starfi Hringsins þegar hann tók þátt
í réttindabaráttu kvenna.
Samkvæmt heimildaskrá nýtir Björg sér ekki nýleg skrif Auðar Styrk-
ársdóttur, Sigríðar Dúnu Kristmundsdóttur, Sigríðar Matthíasdóttur, Guð-
jóns Friðrikssonar o.fl. sem fjallað hafa um kvennahreyfingar og sögu
Reykjavíkur. Það má einnig sjá að flest þau erlendu yfirlitsrit sem stuðst er
við varðandi sögu kvennahreyfinga eru frá því um og upp úr 1980. Þetta
þykir mér miður því að mjög margt hefur gerst í rannsóknum á kvenna-
hreyfingum og einstökum félögum, jafnvel komið fram alveg nýjar túlkan-
R I T D Ó M A R244
Saga haust 2004 - NOTA 30.11.2004 11:34 Page 244