Dagblaðið Vísir - DV - 26.01.2018, Blaðsíða 53

Vikublað 26. janúar 2018 53
Tengslaröskun sem orsakast af ótta
og hvernig sumir þrá og forðast
náin sambönd á sama tíma.
Ímyndaðu þér að dreyma um að komast í gott og náið ástarsam-band og binda enda á einmana-
leika sem hefur truflað þig, jafnvel
árum saman. Eftir átján Tinder-deit
gerist það svo einn daginn að þú
rekst á hina einu réttu og allt smell-
ur bara! Þér finnst þú virkilega hafa
höndlað hamingjuna, enda varstu
að finna sálufélagann.
Svo líða nokkrir mánuðir og
sambandið er í himnalagi þar til
einn daginn að hann/hún horf-
ir í augun á þér, segist elska þig
og langa að vera með þér þar til
þið verðið bæði gömul. Þá flæðir
óttinn að eins og svartur sjór og þér
finnst eins og þú munir hreinlega
drukkna í þessari skuldbindingu.
Saman að eilífu?! Ó nei!
Þú gerir þitt besta til að láta eins
og allt sé í góðu en auðvitað er ekki
hægt að leyna kvíðanum enda-
laust enda ertu farinn að haga þér
undarlega bæði í orði og á borði.
Þá flækirðu málin enn meira með
því að reyna að útskýra þetta allt
saman en auðvitað geturðu það
ekki með góðu móti enda varstu
yfir þig ástfanginn skömmu áður
og því engin raunveruleg skýring á
því hvað gerðist.
Í þessari misheppnuðu viðleitni
til að útskýra það sem þú getur
ekki einu sinni skilið virkar þú eins
og tilfinningalegur þurfalingur í
andlegu ójafnvægi og eftir því sem
þér líður verr og verr byrjar nýi
„sálufélaginn“ byrjar að draga sig
til baka enda lofar stemningin ekki
góðu framhaldi á þessu sambandi.
Næstu vikurnar versnar
ástandið og smátt og smátt og á
endanum fer allt í hnút. Þegar
sambandið slitnar svo í sundur þá
þyrmir algjörlega yfir þig og þú
hugsar, eina ferðina enn:
„Hvað í fjandanum gerðist
hérna!?“
Varnarmúrinn sem heldur
þér frá öðru fólki
Ef þú kannast við þessar lýsingar
eru töluverðar líkur á að tilfinn-
ingalegu varnirnar þínar séu úr lagi
gengnar og þú haldinn því sem á
fagmálinu kallast tengslaröskun en
orsökina má iðulega rekja til áfalls
eða áfalla sem fólk verður fyrir í
bernsku. Í þessari grein er fjallað
um tengslaröskun sem grund-
vallast á ótta en á ensku kallast
hún fearful-avoidant. Áföllin geta
valdið því að fólk þróar með sér
varnarkerfi, sem heldur ætti að
kalla varnarmúr, því stundum
veldur hann einfaldlega félagslegri
einangrun. Manneskja sem forðast
tilfinningalega nánd með þessum
hætti les minnstu boð og merki
frá öðru fólki sem einhvers konar
aðsteðjandi ógn og bregst við með
því að draga sig í hlé, ögra og fæla
fólk í burtu eða slíta tengslin án
málalenginga.
Vörnin tekur hvorki tillit til
rökhugsunar, né þarfa viðkomandi
sem fullorðinnar manneskju, fyrir
ást og kærleika. Varnarmekkanism-
inn reiknar nefnilega út að það sé
farsælla fyrir viðkomandi að vera
dapur og einmana, og um leið
örugg/ur, en að liggja í sárum út af
tengslamyndun við annað fólk.
Brennt barn forðast eldinn
Sálfræðikenningar um tengsla-
myndun hafa varpað ljósi á hvernig
þetta ferli fer af stað en eins og
fyrr segir má rekja upptök tengsla-
röskunar til barnæsku. Þetta getur
gerst með ýmsum hætti. Til dæmis
ef barn upplifir of langan aðskiln-
að frá móður sinni eða annarri
forráðamanneskju sem á að vera
uppspretta öryggis og huggunar.
Þá getur afleiðingin orðið sú að
sársaukinn og kvíðinn verður til
þess að barnið forðast að koma
nálægðinni á aftur. Eða eins og
máltækið segir: Brennt barn forðast
eldinn.
Tengslaröskun myndast einnig
þegar manneskjan (foreldri eða
forráðamaður) sem barnið leitar
verndar og huggunar frá, ógnar
barninu. Öskrar eða leggur jafnvel
hendur á á það. Þá verður hinn
svokallaði verndari jafn ógnvekj-
andi, og jafnvel hræðilegri, en
ógnin sem barnið reyndi í fyrstu að
forða sér frá. Börn sem alast upp
við slíkar aðstæður verða þannig
ofurnæm á boð eða merki um að
ógn eða höfnun sé yfirvofandi og
upp úr því forðast þau að upplifa
tilfinningalega nánd, án þess að
gera sér almennilega grein fyrir því.
Ógnandi framkoma og/eða van-
ræksla foreldranna getur þannig
orðið til þess að barnið gefst upp
á því að reyna að mynda tengsl,
– fyrst við foreldra sína og síðar
annað fólk, jafnvel þótt það þrái
ekkert heitar. Eða eins og segir í
fyrirsögninni: Komdu, nei farðu!
Syndir feðranna
Í mörgum tilfellum er löng saga
á bak við það að fólk kemur út úr
uppeldi sínu með tengslaröskun af
þessu tagi; syndir feðranna ef svo
mætti að orði komast. Foreldri,
sem sjálft er „fearful-avoidant“ og
hefur verið beitt ofbeldi í æsku (og
oft á fullorðinsárum líka) getur
sjaldan sefað lítið barn eða veitt
því huggun með góðu móti. Jafnvel
eigin börnum ef áföllin voru því
alvarlegri. Á fullorðinsárum þrá
„fearful-avoidant“ manneskjur að
tilheyra og upplifa nánd við annað
fólk en líður svo skyndilega mjög
illa þegar nándin verður „of mikil“.
Yfirleitt gerir viðkomandi sér enga
grein fyrir eigin hegðun, né því að
orsakir vandamála hans í starfi og
einkalífi megi rekja beint til þess
hvernig hann les aðsteðjandi ógn
frá minnstu merkjum og bregst við
samkvæmt því þótt ógnin eigi ekki
við nein rök að styðjast.
Stundum líður fólki með
tengslaröskun eins og það sé bæði
vanmetið og misskilið af öðrum og
þá sérstaklega þegar það á eftir að
læra að leggja mat á eigin hegðun
og átta sig á því að það er vanalega
fyrst til að ögra og síðar hafna
nándinni og skuldbindingunni sem
stóð þeim jafnvel alltaf til boða.
Það er í rauninni ekkert að þér
Ef þér, lesandi góður, finnst þessar
lýsingar hljóma kunnuglega, og
jafnvel óþægilega, þá máttu vita
að það er ekkert óeðlilegt við
Komdu
– nei, farð
u!
„ Í þessari mis-
heppnuðu
viðleitni til að út-
skýra það sem þú
getur ekki einu sinni
skilið virkar þú eins
og tilfinningalegur
þurfalingur í andlegu
ójafnvægi og eftir
því sem þér líður
verr og verr byrjar
nýi „sálufélaginn“ að
draga sig til baka
enda lofar stemn-
ingin ekki góðu
framhaldi á þessu
sambandi.