Morgunblaðið - 19.10.2017, Blaðsíða 88

Ljósmyndir eftir Jack Latham og úr
myndasöfnum lögreglunnar. Ýmis gögn
um Guðmundar- og Geirfinnsmálið.
Ljósmyndasafn Reykjavíkur, Grófarhús-
inu við Tryggvagötu, 6. hæð. Opið
mánudaga til fimmtudaga kl. 10-18,
föstudaga kl. 11-18 og um helgar kl. 13-
17. Aðgangseyrir kr. 1000 fyrir fullorðna
en ókeypis fyrir 17 ára og yngri.
Sugar Paper Theories bbbbm
Ljósmyndir eftir Jack Latham og úr
myndasöfnum íslensku lögreglunnar.
Textar eftir Gísla Guðjónsson, prófessor
og CBE, og úr dagbók Guðjóns Skarp-
héðinssonar. Hönnun: Ben Weaver. Út-
gefendur: Here Press og The Photo-
graphers’ Gallery, 2016.
Ljósmyndavélin er skráning-artæki og allt síðan í ár-daga miðilsins hefur fólkviljað trúa því sem það sér
á ljósmyndum, enda birtist í þeim
einhverskonar raunveruleiki og
sannfæringarmáttur myndanna er
yfirleitt mikill. En hvort um algildan
og hlutlægan
sannleika sé
alltaf að ræða
hefur sífellt
orðið áleitnari
spurning og
leikur breski
ljósmyndarinn
Jack Latham
sér með hana í
þessu áhuga-
verða og merki-
lega myndlistarverkefni, á sýning-
unni sem nú stendur yfir í Ljós-
myndasafni Reykjavíkur, undir
yfirskriftinni, Jack Latham – Mál
214, og í verðlaunaða bókverkinu
Sugar Paper Theories.
Guðmundar- og Geirfinnsmálið er
eitt umdeildasta sakamál síðustu
alda hér á landi og vekur skiljanlega
einnig áhuga erlendis. Myndlistar-
maðurinn Latham reynir í nálgun
sinni við málið, eða persónulegri um-
fjöllun sinni um það, ekki að leysa
það eða „leiða fram nýjar stað-
reyndir“ svo vitnað sé í texta Marks
Rawlinson sem fylgir sýningunni í
Ljósmyndasafninu úr hlaði, heldur
hefur hann þess í stað blandað eigin
ljósmyndum saman við eldri myndir
og gögn úr rannsókn málsins „til að
kanna eðli ljósmyndarinnar og
spyrja grundvallarspurninga um
samband hennar við sannleika og
hlutlægni“. Og það gerir hann á mjög
forvitnilegan hátt og hreint afbragðs-
vel svo úr verður marglaga og for-
vitnilegt listaverk sem mótað er af
ríkulegum og fagurfræðilegum
metnaði.
Trúr sjálfum sér og verkinu
Í bókinni Sugar Paper Theories, sem
kom út í Bretlandi í fyrra og vakti
talsverða athygli í heimi myndlistar-
og ljósmyndabókverka, eru nær
fjörutíu litljósmyndir eftir Latham.
Bókin er í rúmu A4-broti og listavel
hönnuð; minnir á skýrslu og í henni
eru nokkrar pappírstegundir. Ljós-
myndir Latham sitja vel á þykkum
gæðapappír sem stundum er hægt að
fletta út til að sjá stærri myndir, en á
milli eru grófar ljósmyndir og skýr-
ingateikningar úr lögregluskýrslum
málsins, prentaðar í lítilli upplausn á
samanbrotinn en þynnri og hráan
svartan pappír. Nokkrar lög-
reglumyndir eru einnig prentaðar á
betri pappírinn. Þegar bókinni er
flett birtast af og til minni og þynnri
blöð með setningum sem þýddar
hafa verið úr dagbók sem einn sak-
borninga, Guðjón Skarphéðinsson,
hélt í einangrunarvistinni, og bleikir
renningar sem sýna síður úr íslensk-
um dagblöðum sem fjölluðu um saka-
málið. Í stuttum og hnitmiðuðum
textaköflum, sem prentaðir eru á
brúnan pappír, fjallar Gísli Guð-
jónsson afbrotafræðingur um þetta
alræmda mál; fyrst skýrir hann fyrir
erlendum lesendum baksvið atburð-
anna, stjórnmálamenninguna og lög-
reglurannsóknir, þá koma kaflar um
hvarf Guðmundar Einarssonar og
Geirfinns Einarssonar, um rann-
sóknina og loks skrif um tilbúnar
minningar.
Kápa bókarinnar sýnir uppdrátt
höfundar samsæriskenningar um
Guðmundar- og Geirfinnsmálið og er
það athyglisvert val því með því er
tónninn sleginn. Hverskyns rann-
sóknarverk hafa verið áberandi í
myndlistinni á undanförnum árum
og þetta verk Latham fellur í þann
flokk – og er fagurfræðilega áhrifa-
ríkara en vel flest slík. Ólíkt vís-
indalegri rannsókn, eða saka-
málarannsókn, ber rannsakandi
listamanni einungis að vera trúr
sjálfum sér og verkinu sem hann
skapar, þótt allrahanda vísanir og
gögn sem notuð eru geti verið upp-
lýsandi og fræðandi. Rannsóknin og
efniviðurinn sem listamaðurinn notar
gegna því hlutverki að styðja við og
undirbyggja listaverkið, verk sem
fjallar um raunverulega atburði og
viðbrögð ýmissa við þeim, og í þessu
tilviki er það gert á afar athyglis-
verðan hátt.
Vel mótað bókverk
Latham kýs að ljósmynda á stóra
blaðfilmumyndavél og hentar það
verkefninu fullkomlega. Ofurskerpan
og makalaust upplýsingamagnið í
þessum hlutlæga miðli, sem höfund-
urinn hefur gott vald yfir, eykur á
trúverðuleika frásagnarinnar en hins
vegar leikur höfundurinn sér með
ólík sjónarhorn á málið og blandar
þeim saman á forvitnilegan hátt.
Sumar ljósmynda Latham tengjast
málinu beint, sýna til að mynda staði
sem koma fyrir í lögregluskýrsl-
unum, eða fólk sem kom við sögu og
afkomendur þess. Inn á milli eru síð-
an stemningsríkar landslagsmyndir
– engar póstkortamyndir sem betur
fer! – en allar eru þær merktar hlut-
lægri skráningunni sem enginn getur
gert kröfu um að sé „rétt“ út frá ein-
hverju tilteknu sjónarhorni, öðru en
listamannsins. Þannig sýnir ein ljós-
myndin Harbour Shop við Kefla-
víkurhöfn, og gefið er í skyn að um sé
að ræða Hafnarbúðina sem Geirfinn-
ur Einarsson sást síðast í, en það er
alls ekki rétt. Sjoppuræksnið á ljós-
myndinni hafði ekki verið reist þegar
Geirfinnur hvarf en hin rétta Hafn-
arbúð (sem undirritaður kom iðulega
í í æsku, enda búsettur í næstu götu)
sést hins vegar á ljósmynd frá lög-
reglunni án þess að vera getið í texta.
En Latham hefur myndað ýmsa staði
sem komu við sögu málsins, svo sem
húsin sem Geirfinnur og nokkrir sak-
borninga bjuggu í, ósa Elliðaáa, við
álverið í Straumsvík, við dráttar-
brautina gömlu í Keflavík og Kefla-
víkurhöfn, svo eithvað sé nefnt. Þá
eru í bókinni allnokkur og formleg
portrett – sterkar myndir – sem sýna
til að mynda ónefnda kenningasmiði
um sakamálið, afkomendur sakborn-
inga, Ragnar Aðalsteinsson lög-
mann, Gísla Guðjónsson, ónafn-
greinda innflytjendur og Hlyn Þór
Magnússon, fyrrverandi lögreglu-
mann, sem kom að málinu. Loks er
skálduð, ljóðræn sýn listamannsins
undirbyggð með persónulegum
myndum eins og af haffleti og
skreiðarhjöllum, myndum sem lík-
lega hafa verið teknar á ferð milli
staðanna sem koma við sögu í þessu
óleysta og óhugnanlega sakamáli
sem Jack Latham fjallar hér um og
túlkar á óræðan en áhrifaríkan hátt í
þaulhugsuðu og vel mótuðu bók-
verki.
Sitt hvort frásagnarformið
Í Ljósmyndasafni Reykjavíkur er vel
haldið utan um verkefni Latham
undir yfirskriftinni Mál 214 en það
var númer lögreglurannsóknarinnar.
Bókverk og sýning er sitt hvort frá-
sagnarformið, eins og hér kemur
glögglega í ljós. Segja má að höf-
undar hafi meira vald yfir bókverk-
inu en sýningu, flæðinu frá einu
myndverki til annars og tengingum á
milli þeirra, enda er bókin að mati
flestra sem vinna með ljósmyndamið-
ilinn í myndlist hvað besta formið til
að sýna heil verkefni sem þetta.
Veggir salarins hafa verið málaðir
gráir og sitja misstórar ljósmynd-
irnar vel þar sem þeim er skipað nið-
ur í vandlega mótaða kjarna, þar sem
misstór en afar vel unnin og ógn-
arskýr prent Latham mæta svart-
hvítum ljósmyndum lögreglunnar.
Tengt er við frásagnarhátt bók-
arinnar með uppblásnu prenti úr
henni sem er hér sem veggfóður á
bogadregnum vegg fyrir miðjum sal,
og innrömmuð verk hengd þar á. Þá
er ítarefni í sýningarkössum, svo sem
landakort og innbundin málsskjöl,
sem minna í umbúnaði á Sugar
Paper Theories. Innst í salnum, í
herberginu Kubbnum, er hægt að
setjast niður og fygjast með
skyggnusýningu með rannsóknar-
myndum frá lögreglunni og er það
góð hugmynd en hefði þurft skýring-
artexta við rýmið, hvað horft er á.
Á sýningunni verða heildaráhrifin
ekki alveg jafn áhrifamikil og í bók-
verkinu. Báðar framsetningar vekja
þó spurningar og hugrenningar, um
sakamálið, furðulega og meingallaða
rannsóknina sem sýning og bók
byggja á, og um listræna úrvinnslu
Jacks Latham. Á sýningunni njóta
sterkustu ljósmyndir hans sín enn
betur en í samspili hinna ýmsu þátta
í bókinni og er kaldhömruð og hlut-
læg nálgunin heillandi.
Þetta er sýning sem áhugafólk um
skapandi myndlist og forvitnilega úr-
vinnslu listamanna á mikilvægum
samtímamálefnum má alls ekki
missa af.
Sterk sýn og áhrifarík úrvinnsla
Morgunblaðið/Einar Falur
Samspil Frá sýningunni í Ljósmyndasafni Reykjavíkur. Til hægri eru ljósmyndir frá lögreglunni, sem sýna hvernig
talið var að dauða Geirfinns Einarssonar hefði borið að í Keflavík og af húsi þar nærri, þá landslagsmynd eftir Lat-
ham og loks portrett af Hlyni Þór Magnússyni sem árið 1996 gaf út yfirlýsingu um harðræði í Síðumúlafangelsi.
Sögusvið Meint Hafnarbúð við Keflavíkurhöfn í ljósmynd eftir Jack
Latham, þá ljósmyndir frá lögreglunni sem sýna rétta Hafnarbúð og penna
sem einn sakborninga átti og loks Keflavíkurhöfn í verki eftir Latham.
Ljósmyndasafn Reykjavíkur
Jack Latham – Mál 214 bbbbn
EINAR FALUR
INGÓLFSSON
LJÓSMYNDUN
88 MENNING
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 19. OKTÓBER 2017
Tíska &
förðun
Fylgir Morgunblaðinu
föstudaginn 27. október
PÖNTUN AUGLÝSINGA:
Til 23. október
NÁNARI UPPLÝSINGAR GEFUR:
Katrín Theódórsdóttir
Sími: 569 1105 kata@mbl.is
SÉRBLAÐ
–– Meira fyrir lesendur