Morgunblaðið - 14.12.2017, Blaðsíða 24

24 FRÉTTIRInnlent
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 14. DESEMBER 2017
JÓLASÖFNUN
Það hefur sýnt sig að íslenska þjóðin stendur
saman, sýnir stuðning og samhug
eftir bestu getu.
Hægt er að leggja framlög inn á reikning
nr. 0101-26-35021, kt. 470269-1119
Skrifstofusími 10 til 16. S. 551 4349,
897 0044, netfang: maedur@simnet.is
Mæðrastyrksnefndar Reykjavíkur er hafin
Rigdown
dúnkápa
Litir: Beige
og svart
Parka herrajakki
úr vatnheldu
öndunarefni
Austurveri, Háaleitisbraut 68 • sími 568 4240
Flott frá
BAKSVIÐ
Magnús Heimir Jónasson
mhj@mbl.is
Jón Steinar Gunnlaugsson, hæsta-
réttarlögmaður og fyrrverandi
hæstaréttardómari, áskilur sér rétt
til þess að óska eftir að allir fimm
hæstaréttardómararnir, sem dæmdu
í máli Baldurs Guðlaugssonar árið
2011, gefi skýrslu fyrir héraðsdómi í
meiðyrðamáli Benedikts Bogasonar
hæstaréttardómara gegn sér.
„Vegna málflutnings málsaðila um
atburði tengda meðferð máls nr. 279/
2011, m.a. um atburði áður en dómur
varð upp kveðinn, kemur til greina af
stefnda hálfu að óska eftir skýrslum
fyrir dómi af dómurum fjórum sem
stóðu ásamt stefnanda að dómi í mál-
inu og spyrja þá um atvik þessu
tengd,“ segir í greinargerð Jóns
Steinars sem lögð var fram í Héraðs-
dómi Reykjaness í gær.
Benedikt höfðaði mál gegn Jóni
Steinari í byrjun nóvember til
ómerkingar á fimm ummælum hans í
bókinni „Með lognið í fangið – um af-
glöp Hæstaréttar eftir hrun“ sem
kom út í byrjun nóvember. Þar sakar
Jón Steinar dómara Hæstaréttar um
að hafa framið „dómsmorð“ eftir að
meirihluti Hæstaréttar sakfelldi
Baldur Guðlaugsson fyrir innherj-
arsvik árið 2011. Ekki hefur verið
ákveðinn dómari í málinu en það fell-
ur í hlut Gunnars Aðalsteinssonar
dómstjóra að úthluta málinu dómara
á næstu vikum.
Óskar eftir efnislegri umfjöllun
Jón Steinar fer fram meðal annars
fram á sýknu vegna aðildarskorts
Benedikts að málinu og segir að
meginefni umfjöllunar sinnar sé um
Hæstarétt Íslands en ekki Benedikt
sjálfan. Tekur hann fram að af „per-
sónulegum ástæðum“ sé æskilegt að
um sakarefni málsins verði fjallað
fyrir dóminum og geri hann því ekki
kröfu um frávísun málsins.
Í greinargerðinni byggir Jón
Steinar sýknukröfu sína meðal ann-
ars á því að ummælin njóti tjáning-
arfrelsisverndar skv. 3. mgr. 73.gr
stjórnarskrár og 2. mgr. 10. gr.
mannréttindasáttmála Evrópu, þar
sem hann telur að meta þurfi efni
ummælana um hvort þau teljist
„þáttur í þjóðfélagsumræðu“ og eigi
„erindi til almennings“. Telur hann
að túlka eigi tjáningarfrelsi rúmt í
þessu tilviki þar sem um er að ræða
sakamál eftir efnahagshrunið árið
2008. „Vandfundið er þýðingarmeira
málefni fyrir íslenskt þjóðfélag, en
hvort réttarkerfið hafi staðist reiði
almennings og þrýsting um sakfell-
ingar í kjölfar hrunsins,“ segir í
greinargerðinni. Telur hann einnig
ummæli sín vera gildisdóma og bend-
ir á dómaframkvæmd Mannréttinda-
dómstóls Evrópu um að ummæli séu
flokkuð annars vegar í gildisdóma og
hins vegar staðhæfingar um stað-
reyndir.
„Meginmunurinn er að málsaðilum
verður ekki gert að sanna gild-
isdóma,“ segir í greinargerð.
Óttast „kælingaráhrif“
Í greinargerðinni er því einnig
haldið fram að málsóknir frá ein-
stökum dómurum við réttinn vegna
gagnrýni á dómsúrlausnir þeirra séu
til þess fallnar að hafa „kæling-
aráhrif“ (e. chilling effect) sem reikn-
ar með því að hvorki almenningi né
lögfræðingum hugnist að standa í
málaferlum við hæstaréttardómara
fyrir það að tjá skoðanir sínar á rétt-
mæti dómsúrlausna. Þá áréttar Jón
Steinar að dómurum er veitt sérstök
starfsvernd að íslenskum lögum, þeir
séu almennt ekki dregnir til ábyrgð-
ar fyrir mistök í dómsýslu sinni eða
dregnir til refsiábyrgðar fyrir að
brjóta gegn réttlátri málsmeðferð.
Segir Jón að dómur gegn sér í þessu
máli feli í sér hættulegt fordæmi.
„Hætt væri við því að þeir örfáu
menn sem hygðust dirfast að gagn-
rýna dómstólinn hættu við það“.
Færð eru rök fyrir því að þessar
ástæður valda því að aðhald við störf
dómara einskorðast við frjálsa tján-
ingu um verk þeirra. Segir Jón Stein-
ar slíka gagnrýni sérstaklega nauð-
synlega á Íslandi þar sem, að hans
mati, íslenskt fræðasamfélag hefur á
sviði lögfræðinnar „verið svo gott
sem lamað í umfjöllun um dóma
Hæstaréttar eftir efnahagshrun“ og
segir að hann sú litla gagnrýni sem
hafi komið fram hafi verið „veik-
burða“.
Skýringin skiptir miklu máli
Í stefnu Benedikts kemur fram að
Jón Steinar sakar hann, meðal ann-
arra, berum orðum um „dómsmorð“
með því að hafa komist af „ásetningi“
að rangri niðurstöðu í dómsmáli með
þeim afleiðingum að saklaus maður
hafi verið sakfelldur og dæmdur í
fangelsi. Í bók sinni vísar Jón Steinar
til skilgreiningar norska hæstarétt-
arlögmannsins J.B. Hjort í bókinni
„Dómsmorð“ þar sem meðal annars
er að ritað að „dómsmorð er … dráp
af ásettu ráði“. Segir í stefnu Bene-
dikts að það sé óhjákvæmilegt annað
en að leggja þessa skilgreiningu til
grundvallar við mat á hvort hin um-
stefndu ummæli séu ærumeiðandi
aðdróttanir enda er ljóst að stefndi
var með þessa skilgreiningu á hug-
takinu í huga. Í greinargerð Jóns
Steinars mótmælir hann þessum
málatilbúnaði og segir hann nauð-
synlegt að líta á tilvitnunina í heild
sinni þar sem segir á eftir skilgrein-
ingu Hjort að dómarar vissu „eða að
minnsta kosti hlutu að vita“ að ekki
stóðst við hlutlausa lagaframkvæmd.
Segir hann orðin „hlutu að vita“ slá
varnagla um að hann vissi ekki hug-
læga afstöðu einstakra dómara.
Áréttar Jón Steinar að það telst sjálf-
stætt brot á tjáningarfrelsi að gera
honum að sanna gildisdóm um hug-
læga afstöðu þriðja manns enda sé
slík sönnun ómöguleg.
Fer fram á háar miskabætur
Benedikt fer fram á 2 milljónir kr. í
miskabætur úr hendi Jóns Steinars,
byggir hann kröfu sína á því að Jón
hafi vegið með alvarlegum hætti að
æru sinni. Segir Benedikt ljóst að
virðing hans hafi beðið hnekki sem
og æra hans og persóna en réttur
hans til æruverndar er verndaður af
71. gr. stjórnarskrár, og 8. gr. mann-
réttindasáttmála Evrópu. Í fjárhæð-
inni tekur hann mið af alvarleika að-
dróttana Jóns. Hvað varðar fjár-
hæðina segir Benedikt að rétt sé að
horfa til ferils Jóns Steinars en í
Hæstaréttarmáli nr. 306/2001 var
hann dæmdur til að greiða brotaþola
í kynferðisbrotamáli miskabætur
vegna brota gegn æru og friðhelgi
einkalífs brotaþola. Þá var honum
einnig gert að sæta áminningu með
úrskurði úrskurðarnefndar lög-
manna í mars á þessu ári þar sem
hann var talinn hafa farið langt út
fyrir þau mörk sem ákvæði 19. siða-
reglna lögmanna setur í samskiptum
hans við þáverandi dómstjóra hér-
aðsdóms Reykjavíkur. Segir Bene-
dikt að skilyrði fyrir háum miskabót-
um séu því fyrir hendi enda hafi Jón
a.m.k. tvívegis gerst brotlegur við lög
og reglur með ummælum sínum í
garð annarra. „Miskabótakrafa
stefnanda er því hófleg, en rétt er að
taka fram að verði stefndi dæmdur til
þess að greiða stefnanda miskabætur
munu þær renna til góðgerðarmála.“
Bendir Benedikt á eigin dóma
Jón Steinar fer ekki fögrum orðum
um þessa kröfu Benedikts og segir
upphæðina ekki vera í nokkru sam-
ræmi við áratuga dómaframkvæmd í
ærumeiðingarmálum. Kemur sér-
staða þessa máls frekar skýrlega í
ljós þegar Jón Steinar vekur athygli
á að Benedikt var sjálfur meðal dóm-
enda í tveimur málum þar sem
miskabætur voru ákveðnar 200.000
kr. Bendir hann Benedikt á að hann
fer fram á tífaldar þær miskabætur í
þessu máli sem hann sjálfur hefur
dæmt öðrum. Eðlilegt er hins vegar
að fara fram á ýtrustu kröfur fyrir
dómi.
Jón Steinar segir það engu skipta
að Benedikt ætli að ráðstafa bót-
unum til góðgerðarmála og tekur
fram að engin lagaheimild standi til
þess að ákvarða bótafjárhæð með til-
liti til fyrirætlana bótakrefjandans
um ráðstöfun miskabóta eða séu nein
réttarfarsleg tæki til að fylgjast með
því hvert fjármunir fara.
„Málatilbúnaður stefnanda að
þessu leyti ber að skoðast sem lýð-
skrum, sem verðskuldar aðfinnslur
virðulegs réttar“.
Áskilur sér rétt á skýrslugjöf dómara
 Jón Steinar Gunnlaugsson skilar greinargerð og aðilaskýrslu til Héraðsdóms Reykjaness  Fer
m.a. fram á sýknu vegna aðildarskorts Benedikts Bogasonar  Úthlutun dómara í málinu ekki lokið
Réttur Dómararnir Viðar Már Matthíasson, Garðar Gíslason, Greta Bald-
ursdóttir og Ólafur Börkur Þorvaldsson gætu þurft að gefa skýrslu í héraði.
Jón Steinar
Gunnlaugsson
Benedikt
Bogason
Samhliða greinargerð skilaði Jón Steinar inn skriflegri
aðilaskýrslu til Héraðsdóms Reykjaness í gær. Í skýrsl-
unni, segist hann ekki sjá hvernig minnisblaðið, sem
hann lagði til þriggja hæstaréttardómara í máli Baldurs
Guðlaugssonar, styðji málatilbúnað Benedikts í meið-
yrðamálinu gegn sér. Hann fellst hins vegar á að sú
hegðun hafi verið óviðeigandi.
„Þó að ekki skipti máli fyrir sakarefni þessa máls, vil
ég taka fram að ég fellst á að ekki hafi verið, við þær
aðstæður sem upp voru, viðeigandi af mér að afhenda
dómrunum þetta blað.“ Segir hann markmið sitt hafi
verið að opna augu dómaranna fyrir einföldum laga-
atriðum. Bendir hann einnig á að hann hafi beðist af-
sökunar á þessu eftir að forseti dómsins hafi bent hon-
um á að afhending blaðsins hafi verið óviðeigandi.
Segir hann einnig ljóst að Benedikt hafi komið um-
ræddu minnisblaði á framfæri við fjölmiðla og sakar
hann RÚV um að hafa sett upp mikið leikrit í sjónvarps-
þættinum Kveik, þegar þau fjölluðu um minnisblaðið.
„Er ekki ólíklegt að stefnandi hafi með þessum hætti
viljað koma höggi á mig og þá notað málsókn sína sem
réttlætingu fyrir því. Telja verður að þetta framferði
stefnanda feli í sér hreina óvirðingu við dóminn,“ ritar
Jón Steinar. Í skýrslunni fer Jón yfir annmarka Hæsta-
réttar í máli Baldurs á ný og bendir á að hann var
dæmdur fyrir annað en hann var ákærður fyrir. „Ef
ákærði og verjandi hans hefðu gert sér grein fyrir að til
stæði að sakfella hann sem tímabundinn innherja, eins
og meirihlutinn gerði, hefðu þeir auðvitað hagað vörn
sinni á allt annan veg en raunin var“.
Viðurkennir að minnisblaðið var óviðeigandi
SKRIFLEG SKÝRSLA JÓN STEINARS GUNNLAUGSSONAR FYRIR HÉRAÐSDÓM REYKJANESS
Jón Steinar Gunnlaugsson var starfandi hæstaréttardómari allan þann
tíma sem mál Baldurs Guðlaugssonar var til meðferðar. Var Jón Steinar
vanhæfur til að dæma í málinu vegna vinskapar síns við Baldur en þeir
höfðu verið vinir um áratuga skeið og rekið lögmannsstofu saman. Í
stefnu Benedikts segir hann að á meðan málið var til meðferðar herjaði
Jón Steinar á aðra dómara. Gekk hann inn á skrifstofur þeirra og fór að
ræða málið efnislega gegn óskráðum siðareglum réttarins. Lagði hann í
framhaldinu skjal inn á borð dómara sem hann taldi að ætti að leiða til
sýknu Baldurs. „Þegar þetta skjal er borið saman við blaðsíður í 64- 68 í
riti stefnda [Jóns Steinars] má sjá að þar er á köflum að finna sama
texta orðrétt,“ segir í stefnunni. Segir Benedikt að hvað sem því líði hafi
hegðun Jóns Steinars bersýnilega farið gegn 1. mgr. 24. gr. laga um dóm-
stóla sem segir að dómarar séu sjálfstæðir í störfum sínum og fari úr-
lausn máls eingöngu eftir lögum og lúti þar aldrei boðvaldi annarra.
Vanhæfur vegna vinskapar
HÆSTARÉTTARDÓMUR NR. 279/2011