Morgunblaðið - 14.12.2017, Blaðsíða 112

112 MENNING
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 14. DESEMBER 2017
Með Blóðugri jörð lýkurVilborg Davíðsdóttirmögnuðum þríleik sín-um um landnámskon-
una Auði djúpúðgu. Eins og má lesa í
eftirmála bókarinnar var Auður ein-
stök kona fyrir margar sakir, hún
var ein örfárra kvenna sem fóru fyrir
leiðangri til Íslands, var kristin, gaf
öllum þrælum sínum frelsi og naut
bæði virðingar og auðlegðar. Hún
kom hingað ásamt hópi barnabarna
sinna og átti þar að auki ættmenni
hér fyrir svo óhætt er að fullyrða að
stór hluti Íslendinga eigi ættir að
rekja til Auðar og fjölskyldu hennar.
Í fyrri bókunum
tveimur: Auði og
Vígroða, rekur
Vilborg æsku og
uppvöxt Auðar,
hjónaband henn-
ar og Ólafs hvíta
Dyflinnarkon-
ungs og lífið sem
hún bjó sér á
Katanesi eftir
skilnað þeirra, en í þessari síðustu
bók segir frá siglingu Auðar og
hennar fólks til Íslands og um leið er
rakin sú atburðarás sem leiddi þau í
þetta gríðarlega ferðalag sem enginn
tekst á hendur án góðrar ástæðu.
Blóðug jörð hefst á því að Ólafur
hvíti er veginn og svo nokkrum árum
síðar sonur hans og Auðar, Þorsteinn
rauði. Þar með standa Auður og
tengdadóttir hennar einar eftir –
með sjö börn (þar af sex stúlkur og
einn nýfæddan dreng). Konur voru
lögum samkvæmt eign feðra, eigin-
manna og bræðra til að ráðstafa að
vild í ýmiss konar bandalög – með
öðrum orðum voru þær skiptimynt í
endalausu og ofbeldisfullu valdatafli.
Þótt ekkjur ættu að vera sjálfstæðari
en aðrar konur er augljóst að staða
þeirra var engu að síður afskaplega
veik eins og bæði Auður og tengda-
dóttir hennar komast að. Auður er
auðug kona og hefur rekið bú sitt
sjálf af myndarskap í áravís og alltaf
tekist að sigla milli skers og báru –
en eftir að karlmennirnir falla frá
verður henni ljóst að þau fá hvergi
frið og hugmyndin um Ísland, ónum-
ið að hluta, þar sem endalaus stríð
hörundsárra smákónga og gráðugra
höfðingja munu ekki gera þeim lífið
leitt verður hennar leiðarljós. Það er
vonin um að geta hafið nýtt líf – frjáls
undan ofbeldi sem rekur Auði til Ís-
lands, rétt eins og aðra flóttamenn
mannkynssögunnar – en þeim til-
einkar Vilborg einmitt bókina.
Þótt staða Auðar sem flóttakonu
sé augljós með hliðsjón af tileinkun
Vilborgar er hún það þó ekki sjálf-
krafa. Lesandinn hefur vanist því að
líta á Auði sem höfðingja og sigur-
vegara, kvenskörung sem lætur aldr-
ei bilbug á sér finna. Fullkomin mót-
sögn þess sem við sjáum flest fyrir
okkur þegar við hugsum til flótta-
kvenna – en auðvitað er sú sýn bæði
fordómafull og kolröng. Flóttafólk er
allt fólk sem neyðist til að yfirgefa
heimkynni sín vegna utanaðkomandi
ógna og líkindi með Auði og flótta-
fólki nútímans í raun sláandi. Hún
verður að skilja verðmæti eftir,
ferðast í opnum báti með ung börn,
ekkert sem ver þau fyrir veðri og
vindum, engin siglingatæki að heitið
geti og áfangastaðurinn ókunnur,
nánast goðsagnakenndur. Óttinn við
það sem þau flýja og vonin um nýtt
líf það sem rekur alla áfram.
Vilborg dregur upp afskaplega
sannfærandi og þrúgandi mynd af
stanslausu ofbeldinu og ofbeldis-
menningunni sem bitnar á öllu og öll-
um en þó harðast á konum og þræl-
um. Það er raunar umhugsunarvert
hversu stór þáttur þræla er í öllu
okkar landnámi og lengi fram eftir.
Þótt þrælar komi auðvitað við sögu í
Íslendingasögunum höfum við sem
þjóð mögulega ekki horfst að fullu í
augu við þennan þátt sögu okkar;
þrælahaldið og framkomu við þræl-
ana.
Saga Auðar er auðvitað merkileg
fyrir margra hluta sakir en ekki síst
segir hún frá aðstæðum og tíma sem
við erum vanari að sjá frá sjónarhóli
karlmanna. Hvort sem litið er til
sögulegra skáldsagna, Íslendinga-
sagnanna eða hreinlega sagnfræð-
innar er sjónarhornið sjaldnast
kvenna. Hér má raunar finna magn-
aðar bardagafrásagnir en einnig
sögu þeirra sem sitja heima meðan
karlmennirnir leggjast í víking. Þær
sitja reyndar ekki mikið heldur reka
bú, ala upp börn, rækta skepnur,
vinna mat, vinna flíkur – í stuttu máli
– vinna. Nýr heimur lýkst upp fyrir
lesandanum þegar höfundurinn segir
frá daglegu lífi kvenna, barna og
þræla og ýmislegt kemur á óvart.
Hér má nefna skip víkinganna, stór
skip fyrir langar siglingar voru aug-
ljóslega lengi í smíðum og gríðarlega
verðmæt – en hvað með seglin? Jú
þau voru ofin úr ull af meira en
hundrað ám, gerð þeirra tók yfir tvö
ár og kostaði óskaplega vinnu – fyrst
við að vinna ullina, vefa hana, gera
hana vatnshelda og loks skreyta.
Þegar upp er staðið kemur í ljós að
vinnan og kostnaðurinn við seglin
var sambærilegur við skipasmíðina.
Vilborg er sögukona og þó að bæk-
urnar lýsi framandi heimi – stundum
með framandi orðaforða – eru sög-
urnar aðgengilegar og skemmti-
legar. Hún hefur skrifað töluvert fyr-
ir unglinga og þótt heimur Auðar sé
miskunnarlausari og tilviljanakennd-
ari en þeir sem hún hefur hingað til
dregið upp er hann þó sprottinn úr
sama penna. Sagan er hrein og bein
og liggur í orðunum sjálfum – ekki á
milli þeirra. Persónusköpunin er
stundum einföld, oft er ljóst strax af
útlitslýsingum fólks hvort það sé vel
innrætt eða ekki. Hörkulegir andlits-
drættir, flóttaleg augu og ljótur
munnsvipur hjálpa lesandanum að
draga réttar ályktanir. Þessu undan-
skilin eru þó aðalpersónurnar – Auð-
ur er margbrotin persóna og Ólafur
hvíti, eiginmaður hennar, sömuleiðis
– hræðilegur ofbeldismaður á víg-
vellinum (og rómuð hetja af þeim
sökum), miskunnarlaus í sam-
skiptum þeirra þegar hann telur
hana hafa svikið sig, auðmjúkur og
hlýr, tilbúinn að sjá að sér þegar
hann sér eigin mistök. Þuríður
tengdadóttir Auðar er einnig
skemmtilega óræð, blanda af bug-
aðri konu og þeim þrjóska unglingi
sem hún eitt sinn var.
Vert er að athuga að Blóðug jörð
er ekki „sjálfstætt framhald“ fyrri
bókanna tveggja – þær þarf lesand-
inn að þekkja – og helst endurlesa. Í
öllu falli voru persónurnar, venslin
og vígaferlin í sögu Auðar einfald-
lega of mörg til að minni mitt hefði
geymt þau milli ára. Ég hlýt að mæla
með því að bækurnar séu lesnar allar
saman – þetta er ein saga – og vel
þess virði að lesa samhangandi.
Engum sem svo mikið sem blaðar í
sögu Auðar getur dulist hversu gríð-
arleg rannsóknarvinna liggur á bak
við verkin en aldrei fellur höfund-
urinn í þá gryfju að láta heimildirnar
taka yfir skáldsöguna. Hún beitir
ýmsum stílbrögðum til að fella upp-
lýsingarnar áferðarfallega inn í text-
ann svo sem að færa sjónarhornið til
gesta eða barns sem horfir á veröld-
ina forvitnum, saklausum augum.
Lesandinn öðlast mikla innsýn í
ókunnan heim; matur, fatnaður, hús-
búnaður, trúarbrögð, galdrar, leikir
(fuglafit var til – sem og boltaleikir),
fæðingar, brúðkaup, jarðarfarir –
saman byggja skáldskapurinn og
óþrjótandi fróðleikur Vilborgar um
tímabilið heillandi heim sem erfitt er
að kveðja. Umfram allt eru það þó
persónurnar, Auður og samferðafólk
hennar, sem rísa upp úr þessum
magnaða hafsjó fortíðar og lifa lengi
með lesandanum.
Magnaður hafsjór fortíðar
Skáldsaga
Blóðug jörð bbbbn
Eftir Vilborgu Davíðsdóttur.
300 bls., innb. Mál og menning 2017.
MARÍANNA CLARA
LÚTHERSDÓTTIR
BÆKUR
Morgunblaðið/Eggert
Sögulok Blóðug jörð er síðasti hluti þríleiks Vilborgar Davíðsdóttur um landnámskonuna Auði djúpúðgu.
Hin árlegu bókmenntaverðlaun
starfsfólks bókaverslana voru afhent
í bókmenntaþættinum Kiljunni í
Ríkissjónvarpinu í gærkvöldi. Er
þetta í 18. sinn sem verðlaunin eru
veitt. Alls bárust atkvæði frá tæplega
100 bóksölum í 15 verslunum.
Íslensk skáldverk
1. Saga Ástu eftir Jón Kalman
Stefánsson
2. Elín, ýmislegt eftir Kristínu
Eiríksdóttur
3. Mistur eftir Ragnar Jónasson
Þýdd skáldverk
1.-2. Grænmetisætan eftir Han Kang
1.-2. Veisla í greninu eftir Juan Pablo
Villalobos
3. Saga þernunnar eftir Margaret
Atwood
Ljóð
1. Slitförin eftir Fríðu Ísberg
2. Heilaskurðaðgerðin eftir Dag
Hjartarson
3. Órar, martraðir og hlutir sem ég
hugsa um þegar ég er að keyra eftir
Dóra DNA
Ungmennabækur
1. Vertu ósýnilegur eftir Kristínu
Helgu Gunnarsdóttur
2. Er ekki allt í lagi með þig? eftir
Elísu Jóhannsdóttur
3. Galdra-Dísa eftir Gunnar Theodór
Eggertsson
Ævisögur
1. Helgi – Minningar Helga Tómas-
sonar eftir Þorvald Kristinsson
2. Tvennir tímar eftir Elínborgu
Lárusdóttur
3. Með lífið að veði eftir Yeonmi Park
Íslenskar barnabækur
1. Fuglar eftir Hjörleif Hjartarson og
Rán Flygenring
2. Þitt eigið ævintýri eftir Ævar Þór
Benediktsson
3. Amma best eftir Gunnar Helgason
Þýddar barnabækur
1. Kvöldsögur fyrir uppreisnar-
gjarnar stelpur eftir Elenu Favilli og
Francescu Cavallo
2. Flóttinn hans afa eftir David
Walliams
3. Mig langar svo í krakkakjöt eftir
Sylviane Donnio og Dorothée de
Monfreid
Fræðibækur / handbækur
1. Leitin að klaustrunum eftir
Steinunni Kristjánsdóttur
2. Kortlagning Íslands eftir Reyni
Finndal Grétarsson
3. Geymdur og gleymdur orðaforði
eftir Sölva Sveinsson
Saga Ástu besta ís-
lenska skáldsagan
Kristín HelgaJón Kalman
Allir velkomnir
Progastro | Ögurhvarfi 2, Kópavogi
Sími 540 3550 | progastro.is
Opið alla virka daga kl. 9–18. Allt fyrir eldhúsið
Hnífar og hnífatöskur
20%
afsláttur
Gildir til 24. desember á
meðan birgðir endast