Morgunblaðið - 14.12.2017, Blaðsíða 116

116 MENNING
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 14. DESEMBER 2017
Fuglamálari ræðst í
að túlka sögustaði
Sunnudagur: Skútustaðir. Geri 4
teikningar. Byrja úti en verð að
hætta vegna úrkomu. Teikna frá
gluggum þinghússins 2 myndir,
lýk við þær frá tjaldinu og teikna
bæinn frá bílnum. Úði allan dag-
inn. Ólafur og Ágúst hafa verið úti
að veiða og koma heim með 2 sil-
unga, samanlagt 2 pund … um það
bil jafn stóra.
Kríur, gulönd
með fleyga
unga. Skúf-
endur, dugg-
endur, margar
rauðhöfða-
endur, nokkr-
ar stokkendur, urtendur. Graf-
endur, duggendur, máríuerlur,
þúfutittlingar, hrafnar, svartbak-
ar, 10-12 álftir langt úti við Blá-
fjall á tjörn á enginu. Lóur, flór-
goðar.
Danski myndlistarmaðurinn Jo-
hannes Larsen (1867-1961) hripar
þessa færslu í dagbókina síðasta
dag ágústmánaðar 1930, næstsíð-
asta daginn sem hann vinnur að
viðamiklu Íslandsverkefni sínu,
teikningum í þriggja binda
Íslendingasagnaútgáfu danska for-
lagsins Gyldendal sem kom út árin
1930 til 32. Hann var við að ljúka
vinnuferðum sem tóku lungann úr
sumrunum 1927 og 1930 og í
færslunni koma saman áhugamál
hans; listsköpunin sem hann sinnti
af aðdáunarverðri elju þessi köldu
og votviðrasömu sumur, fuglalífið
– enda Larsen þekktur í heima-
landinu sem „fuglamálarinn“ – og
bragðgóð villibráð.
„Þetta eru langir vinnudagar,“
skrifar Larsen fyrr þetta sama
sumar eftir erfiða ferð í Hítardal
þar sem hann þurfti að einbeita
sér mjög með pennastöngina. Og
hann gæti hafa sagt það um flesta
daga ferðalagsins þar sem hann
var nær daglega á ferðinni, stund-
um skröltandi í bílum eftir illa
færum vegaslóðum en annars á
hestbaki, sífellt að nema staðar til
að draga upp nýjar myndir sem
lýsa landinu og staðháttum sagn-
anna af mikilli nákvæmni.
Þegar Johannes Larsen lagði
upp í fyrri Íslandsferðina var hann
á sextugasta aldursári og einn
virtasti listamaður Dana. Rithöf-
undarnir Gunnar Gunnarsson og
Johannes V. Jensen voru hvata-
mennirnir að útgáfu Gyldendal á
nýjum þýðingum helstu Íslend-
ingasagnanna og þeir töldu Larsen
á að vinna myndskreytingar fyrir
verkið. Listamaðurinn var þekktur
sem einn Fjónsmálaranna svoköll-
uðu og hafði frá unga aldri ein-
beitt sér að því að túlka danskt
landslag og náttúru á blæ-
brigðaríkan hátt, með sérstakri
áherslu á fugla. Hann hafði áður
tekið að sér að myndskreyta bæk-
ur, meðal annars stórvirki um
dönsku eyjarnar, og var með í
leiðangri til Grænlands þar sem
hann dró upp myndir af fuglum.
Larsen var því ekki ókunnugur
verkefnum eins og því sem hann
tók að sér að vinna á Íslandi en
það reynst þó talsvert viðameira
en hann gerði sér grein fyrir í
upphafi. Verkið teygðist yfir tvö
sumur og ferðalagið um Ísland var
aldrei auðvelt þótt Larsen hafi
notið þess að kynnast landinu og
sögunum. Ólíkt mörgum erlendum
ferðalöngum sem áratugina á und-
an höfðu lagt leið sína til Íslands
vegna áhuga á Íslendingasög-
unum, eins og til að mynda bresku
listamennirnir William Morris
(1834-1896) og W.G. Collingwood
(1854-1932), hafði Larsen ekki les-
ið sögurnar fyrr en hann lagði upp
í ferðina en kynnti sér þær þá
jafnóðum og hann fór á milli staða
þar sem þær eru sagðar gerast.
Fyrra sumarið, 1927, þurfti Lar-
sen að snúa fyrr heim til Dan-
merkur en hann hafði ætlað, þar
sem sú harmafregn barst honum
til Stykkishólms að Alhed eig-
inkona hans lægi fyrir dauðanum –
hún lést áður en hann náði til
hafnar. Þá hafði Larsen aðeins
dregið upp myndir á Suðurlandi
og á hluta fyrirhugaðra viðkomu-
staða á Vesturlandi. Hann sneri
því aftur þremur árum síðar til að
ljúka verkinu, beygður maður eftir
fráfall eiginkonunnar. Með í för
var sami aðstoðarmaður og fyrra
sumarið, Ólafur Túbals myndlist-
armaður og bóndi í Múlakoti í
Fljótshlíð (1897-1964). Þeir ferð-
uðust aftur um Suður- og Vest-
urland og svo áfram austur eftir
Norðurlandi uns leiðangrinum
lauk við Mývatn þar sem Larsen
dró sama daginn upp fjórar mynd-
ir við Skútustaði og skráði í dag-
bókina allar fuglategundir sem
hann sá. Það var vani hans þessi
tvö sumur að skrá flesta daga
hvaða fugla hann sá og hvað hann
fékk að borða. Að ferðalögunum
loknum hafði hann gert 307 tús-
steikningar með pennastönginni,
188 þeirra birtust í útgáfu Gyld-
endal og hafa lesendur sagnanna
síðan dáðst að meistaralegum tök-
um listamannsins á forminu,
hvernig hann dregur upp og lýsir
landi og stöðum á hlutlægan, blæ-
brigðaríkan og fágaðan hátt. Í
hnökralausum línum og kross-
skyggingum birtast fjöll, hagar,
vötn og ský, það glittir stundum í
bæi eða önnur mannvirki – stöku
fuglar birtast líka fallega dregnir
á myndunum en ritstjóranir báðu
Larsen samt um að einbeita sér að
landinu, ekki fuglum.
Síðan þá hafa nokkrar Íslands-
teikninganna birst á sýningum,
einnig nokkrar sem ekki eru í bók-
unum. Eftir lát Larsen komust
teikningarnar í eigu erfingja hans
en meðan hann lifði bauð listamað-
urinn gestum sínum í Kerteminde
á Fjóni stundum að fara í gegnum
möppurnar með þeim öllum, af-
rakstur erfiðrar vinnu sumranna á
Íslandi. Listmálarinn Kjeld Hel-
toft lýsti slíkri heimsókn og sagði
að við fyrstu sýn kynnu teikning-
arnar að virðast svolítið þurrlegar
en síðan varð hann „án þess að fá
við það ráðið, gripinn af þeim
ákafa og krafti sem býr í hlutlægri
framsetningunni. Og smám saman
blasti myndröðin við sem löng,
áköf en feimnisleg ástarjátning til
mikilfenglegs landslags“.
Feimnisleg ástarjátning
til mikilfenglegs landslags
Sumrin 1927 og 1930 fór danski myndlistarmaðurinn Johannes Larsen (1867-1961) um Ísland og teiknaði myndir fyrir Íslendinga-
sagnaútgáfu Gyldendal. Ljósmyndarinn Einar Falur Ingólfsson fór um Ísland með Larsen sumrin 2014 og 2015, innan sama tíma-
ramma og hann vann hér á 20. öldinni, og lauk síðan við verkið með tólf vikna ferðalagi milli sögustaðanna árið 2016.
Birt með leyfi Johannes Larsen Museet
Johannes Larsen Ós Hvítár í Borgarfirði við Hafnarfjall
og Borgarnes, 31. júlí 1927.
Birt með leyfi Johannes Larsen Museet
Johannes Larsen Frá Káragerði að Bergþórshvoli, 12. júlí 1927.
Einar Falur Ingólfsson
Einar Falur Ingólfsson Frá Bergþórshvoli að Káragerði. (23.6. 2016)
Einar Falur Ingólfsson
Einar Falur Ingólfsson Linda María Ásudóttir og Harpa Rut Jónasdóttir í
Borgarnesi. Hafnarfjall í suðri. (16.6. 2016)