Morgunblaðið - 26.04.2018, Blaðsíða 47

UMRÆÐAN 47
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 26. APRÍL 2018
sólgleraugu
VEFVERSLUN
opticalstudio.is
Norska rík-
isútvarpið, NRK, hef-
ur jákvæð áhrif á fjöl-
miðlaflóruna í Noregi.
Þetta eru niðurstöður
fjölmiðlastofnunar
Noregs, Medie-
tilsynet, sem fékk það
verkefni að meta um-
svif og áhrif NRK á
fjölmiðlamarkaðinn
þar í landi í upphafi
þessa árs. Í skýrslunni kemur fram
að helsta ógn við innlenda miðla sé
stórsókn erlendra risa, sér í lagi
Facebook og Google. Önnur afger-
andi niðurstaða er að það myndi
ekki bæta stöðu einkamiðla að
veikja ríkismiðilinn NRK, heldur
myndi það þvert á móti hafa nei-
kvæð áhrif.
Jákvæð áhrif BBC,
NRK og RÚV
Þessar niðurstöður koma okkur
hjá RÚV ekki á óvart og eru í takt
við aðrar sams konar úttektir. Fyr-
ir nokkrum misserum leiddi úttekt
á áhrifum BBC á breska fjölmiðla-
flóru í ljós að BBC hefði afar já-
kvæð áhrif á menningu, efnis-
framboð og gæði annarra fjölmiðla
– að BBC setti viðmið sem aðrir
yrðu að rísa undir líka. Það eru
óumdeilanlega jákvæð áhrif og góð-
ar fréttir fyrir almenning.
Spurningin sem lá til grundvallar
var sú sama og stundum hefur ver-
ið velt upp hér á landi: Myndi það
bæta stöðu einkarekinna miðla í
samkeppni þeirra við alþjóðlega
risa að veikja almannaþjónustuna í
landinu? Í löndunum í kringum
okkur hefur svarið ver-
ið skýrt: Nei, það
myndi ekki bæta stöðu
einkarekinna miðla og
enn síður myndi það
styrkja stöðu lýðræðis,
menningar og tungu í
landinu.
Skerpt á sérstöðu
almannaþjónust-
unnar
Allir þessir þrír al-
mannaþjónustumiðlar,
BBC, NRK og RÚV,
hafa að undanförnu verið að skerpa
á hlutverki sínu og bjóða upp á enn
tærari almannaþjónustu en áður.
Það er í takt við vilja okkar allra til
að fjölbreytt flóra einkamiðla þríf-
ist við hlið öflugrar almannaþjón-
ustu. Bretar, Norðmenn og Íslend-
ingar hafa ítrekað stuðning við sitt
almannaútvarp í könnunum sem
gerðar eru reglulega. Það sama á
við í mörgum öðrum löndum, t.d.
sýndi almenningur vilja sinn í verki
með afgerandi hætti í þjóð-
aratkvæðagreiðslu í Sviss um dag-
inn þar sem þjóðin hafnaði alfarið
hugmyndum um að leggja al-
mannaþjónustuna niður.
Alþjóðlegar efnisveitur og
hliðverðir upplýsinga
Að undanförnu hefur verið mikil
umræða um allan heim um upplýs-
ingaóreiðu og neikvæðar hliðar
þess að alþjóðlegar efnisveitur og
fjölmiðlarisar og símafyrirtæki séu
í raun orðin hliðverðir upplýsinga.
Margir halda því fram að þessi þró-
un sé ógn við lýðræði og vísa þar til
ýmissa nýafstaðinna atburða á
heimsvísu, þar á meðal forseta-
kosninga í Bandaríkjunum. Reik-
nilíkön og gervigreind hafa víða
tekið við rit- og dagskrárstjórn –
með afar misjöfnum árangri.
Þessi breyting á landslagi fjöl-
miðla og frjálsrar umræðu hefur
verið til umfjöllunar hjá Evrópu-
sambandinu um hríð. Í mars gaf
sérfræðinganefnd sambandsins út
leiðbeiningar um hvað þyrfti að
gera til að tryggja fjölbreytta sjálf-
stæða fjölmiðlun; gagnsætt eign-
arhald og fjölmiðlalæsi almennings.
Er leiðbeiningunum beint til aðild-
arríkjanna, fjölmiðla og hinna al-
þjóðlegu efnisveitna.
Í niðurstöðum nefndarinnar seg-
ir að breytingar undanfarinna ára
séu til þess fallnar að draga úr fjöl-
breytni og yfirburðastaða erlendra
efnisveitna sé ógn við miðlun í
hverju landi fyrir sig. Lykilnið-
urstaðan er að stjórnvöld þurfi að
móta stefnu um leiðir til að tak-
marka heimildir hinna alþjóðlegu
efnisveitna, bæta stöðu einkarek-
inna miðla og styrkja enn frekar
stöðu og sjálfstæði almannaþjón-
ustumiðlanna sem sé grundvall-
arþjónusta sem styðji við alla aðra
fjölmiðlaflóru.
Öll viljum við fjölbreytta
fjölmiðlaflóru
Umræða um stöðu fjölmiðla hér
á landi er í takt við umræðu í
mörgum löndum í kringum okkur.
Fyrir lítið land og lítið málsvæði er
mikilvægt að eiga öfluga flóru fjöl-
breyttra fjölmiðla. Það er fagn-
aðarefni að stjórnvöld séu að skoða
leiðir til að bæta aðstöðu einkarek-
inna miðla og að þau hafi þegar
sýnt vilja í verki með því að boða
lækkaðan virðisaukaskatt á áskrift-
argjöldum þeirra. Vonandi verður
einnig fundin leið til að styðja
smærri miðla enda eru það helst
stærri einkareknu fjölmiðlafyr-
irtækin sem njóta góðs af lækkun
áskriftarkostnaðar. Ábendingar
sérfræðinganefndar Evrópusam-
bandsins mætti augljóslega hafa til
hliðsjónar, sem og viðvaranir sem
fylgja þeim ábendingum.
Við hjá RÚV höfum á undan-
förnum þremur árum verið að
skerpa mjög á sérstöðu Ríkis-
útvarpsins og auka á aðgreiningu
þjónustu okkar frá alþjóðlegum
efnisveitum og einkamiðlum. Við
höfum lagt stóraukna áherslu á
innlent efni, menningarefni og
þjónustu við ungt fólk. Á sama
tíma höfum við minnkað verulega
framboð af bandarísku afþreying-
arefni enda nægt framboð hjá er-
lendum sem innlendum efn-
isveitum. Við höfum hins vegar
aukið samframleiðslu og samstarf
við hinar norrænu stöðvarnar sem
skilar sér í auknu og betra leiknu
efni. Samhliða kappkostum við að
dýpka umræðu og brjóta málin til
mergjar í nýjum fréttaskýring-
arþáttum og borgarafundum á tím-
um meiri upplýsingaóreiðu og
sundrungar en við höfum áður upp-
lifað í fjölmiðlun.
Við viljum segja og heyra sögur
úr okkar nágrenni, á okkar tungu-
máli og viljum að þjónusta okkar
stuðli að gagnrýnni víðsýni. Í nýrri
stefnu RÚV kemur skýrt fram að
RÚV vill vinna með öðrum miðlum
og menningarstofnunum hér á
landi fyrir hönd íslensks almenn-
ings, íslenskrar menningar og
tungu. Samkeppni okkar er fyrst
og fremst við erlenda risa en ekki
hvert við annað innanlands. Í þeim
tilgangi gerum við aðstöðu okkar
og tækjakost aðgengilegan öðrum
miðlum og framleiðslufyrirtækjum.
Við höfum aukið útvistun fram-
leiðslu til sjálfstæðra framleiðenda,
meðframleiðslu og opnað hug-
myndaþróun með opnum hug-
myndadögum auk þess sem öðrum
miðlum og framleiðslufyrirtækjum
býðst þjónusta RÚV við dreifingu
og sölu efnis á erlendri grundu.
Vakandi og víðsýn þjóð
Öll viljum við búa í samfélagi þar
sem fjölbreytt flóra fjölmiðla dafn-
ar. Við viljum hafa aðgang að fjöl-
breyttu erlendu efni, að því gefnu
að við höfum jafnframt aðgang að
vönduðu efni sem segir okkar sög-
ur, sögur sem við getum speglað
okkur í. Við viljum geta nýtt okkur
tækni og samfélagsmiðla en líka
geta lagt traust okkar á áreið-
anlegar og sannar fréttir og dýpri
umfjöllun. Við viljum geta haft að-
gang að léttu afþreyingarefni en
um leið verðum við að geta nálgast
efni sem opnar okkur nýja sýn og
setur heiminn í samhengi. Þetta
næst með því að fjölbreyttir einka-
miðlar og öflug almannaþjónusta
starfi hlið við hlið. Þannig stuðlum
við saman að því að hér á landi fái
áfram þrifist vakandi og víðsýn
þjóð.
Öflug fjölmiðlaflóra mikilvæg lýðræði og menningu
Eftir Magnús Geir
Þórðarson
Magnús Geir Þórðarson
»RÚV vill vinna með
öðrum miðlum og
menningarstofnunum
hér á landi fyrir hönd
íslensks almennings,
íslenskrar menningar
og tungu.
Höfundur er útvarpsstjóri.