Tímarit Máls og menningar - 01.09.2010, Síða 126

D ó m a r u m b æ k u r
126 TMM 2010 · 3
hann öllu heldur grundvallarþáttur í tilvist mannsins sem lætur hann ekki í
friði fyrir þessari spurningu og birtist honum sem þrá til handanlægs veruleika
annars vegar en hins vegar sem huggun og traust í þessum heimi. Hann vitnar
í breska söguheimspekinginn Michael Oakeshott sem skilgreinir trú á þann
veg að hún sé „sú stefna sem sálin tekur, reynsluvídd sem er um leið hin full­
komnasta reynsla. Að taka þessa sönnu trú Oakeshotts eða ganga inn í hana
þýðir, að hans mati, að menn bjargist hér og nú undan vélrænu striki sérgæsk­
unnar og þeirri harðstjórn sem heimtar af manninum „árangur“ og engar
refjar“ (200).
Mikið vatn er runnið til sjávar síðan guðfræðingar og heimspekingar mið­
alda töldu sig geta sannað tilvist Guðs með rökfræðinni, einnig síðan nútíma­
heimspekingar töldu sig geta afsannað tilvist hans með fræðilegri nálgun.
Maðurinn sjálfur vill komast að með reynslu sína og fá orðið. Þar er glíman við
Guð enn í fullum gangi, stundum virðist hún falla í einn farveg, stundum
marga. En hún er ekki horfin úr veruleika mannsins. Í hans eigin tilvist
vaknar hún og þar er tekist á við hana.
Hinni mýstísku guðsmynd er oft stillt upp sem andstæðu spámannlegrar
guðsmyndar, annars vegar er hinn leyndi og hljóði Guð en hins vegar er hinn
vígreifi Guð sem berst fyrir réttlæti og gegn misrétti. Í reynd fara þessar guðs­
hugmyndir oft saman. Það á við um bók Árna Bergmanns. Annars vegar er
spurningin um grundvallartraust sem vaknar innra með manninum: er mér
óhætt í þessum heimi, hann segir: „Ég er þar sem ég er staddur vegna þess að
mér þætti ekkert að því að eignast grundvallartraust á tilverunni“ (221). Það
hefði Móður Teresu sjálfsagt heldur ekki þótt verra, svo understatementi höf­
undar sé haldið: Hann veltir fyrir sér hvernig þessi mikla trúkona hafi liðið
fyrir að fá árum saman „enga huggun eða styrk frá Guði í sinni þjónustu við
þá alsnauðustu í heiminum – allt er kalt í kringum hana, Guð þegir. Eina svar
hennar er þá að finna í samsömun með Jesú á Golgata forðum og hrópa með
honum: Guð, því hefur þú yfirgefið mig“ (220). Jesús slær ekki aðeins í gegn
sem súperstar heldur hittir hann einnig í mark sem maðurinn í öllu sínu
umkomuleysi og á þverstæðukenndan hátt sem maðurinn í öllum sínum styrk­
leika, þeim styrkleika sem hann fær þegar hann nálgast Guð. Jesús er því
maðurinn sem hrópaði: „Guð minn, Guð minn, hví hefur þú yfirgefið mig“.
Það hróp þekkir hver maður, þar er einn tengipunkturinn.
Þegar líður að lokum bókarinnar er ljóst að Jesús verður lykillinn að Guðs­
skilningi höfundar þar sem hugtök eins og samlíðun fá þungavigtarmerkingu.
Það er fyrir Jesúm sem höfundur skynjar mannúð sem hefur í reynd verið
manninum í senn athvarf í hörðum heimi og spámannlegt umbótaafl fyrir
hugsjónum sem ávallt eru í gildi. Til þess að leita svara við spurningum sem
fjalla um sannleiksgildi trúarinnar beinir höfundur ræðunni að Jesú Kristi.
Kannski hefði bók um Jesúm verið mun auðveldara viðfangsefni en bók um
Guð því að Jesús er nánast hafinn yfir gagnrýni í bókmenntum tuttugustu
aldar, áhrif hans í menningu og listum eru svo yfirþyrmandi og einnig í hvers­
dagslegu lífi mannsins.