Tímarit Máls og menningar - 01.09.2010, Síða 142

D ó m a r u m b æ k u r
142 TMM 2010 · 3
og oft er engu líkara en að textinn sé frá Jóni kominn ekki síður en tónarnir […]
Dökkir píanóhljómar mynda hranalegar ómstríður og eru leiknir með hörðum
áherslum eins og þung högg örlaganna dynji án afláts á meðan söngröddin tjáir sig
á veikari nótum. Reiði og örvænting brýst fram í hverjum taktinum á fætur öðrum
þar til þrumandi píanóleikurinn þagnar skyndilega og söngvarinn fer með síðustu
hendinguna við undirleik örfárra veikra tóna. Þá bíður ekkert nema uppgjöf frammi
fyrir duttlungafullum máttarvöldum. (Bls. 285)
Og um Requiem segir Árni meðal annars:
Requiem er sannkölluð perla, fullkomin í látleysi sínu og einfaldleika. […] Þegar
kvenraddirnar bætast aftur við hefst einn áhrifamesti kafli verksins. Þótt karlarnir
hafi aðeins sungið níu takta einir verður tær og bjartur sópranhljómurinn eins og
smyrsl á sárin […] Á orðinu „dreyma“ leitar sópraninn fyrst upp í tóninn F sem er
mollþríund í hljómnum, dökk og kvíðablandin. Ekki líða nemar örfáar sekúndur
þar til Jón hefur skipt um tón, hendingin kemst skrefinu lengra upp í Fís og dúr­
hljómurinn gefur fyrirheit um að draumurinn um bjarta borg sé annað en tálsýn.
(Bls. 286–7)
Hér er Árni óhræddur við að nota lýsingarorð sem undirstrika sterka skynjun
hans á tónlistinni – við sjáum orðasambönd eins og „hranalegar ómstríður“,
mollþríundin er „dökk og kvíðablandin“ en leysist upp og gefur fyrirheit um að
draumurinn sé ekki tálsýn. Hugkvæmni Árna er skemmtileg og kveikir áhuga
á tónlistinni og þótt hann noti orð eins og mollþríund og nefni tóna réttum
nöfnum, geta allir auðgað skilning sinn á verkunum, burtséð frá því á hvaða
stigi tónlistarþekkingin er. Lýsingar Árna á Eddu­óratóríunum eru mjög
áhrifa miklar og best að lesendur kynni sér þær sjálfir í heild.
V.
Það er sérstök lífsreynsla að kynnast verkum Jóns innan frá – sem flytjandi og
túlkandi. Undirituð hefur verið svo lánsöm að fá að kynnast mörgum verka
hans á þann hátt, sem kórsöngvari. Jón bar ekki virðingu fyrir takmörkum
hljóðfæra, eða mannsraddarinnar ef útí það er farið. Hann skrifaði til dæmis
oft nótur sem ekki fyrirfinnast á hefðbundnum hljóðfærum eins og hörpu eða
orgeli – og opinberar þar með ákveðna vanþekkingu í hljóðfærafræði, en
honum var líka kannski bara sama. Hann skrifaði línur fyrir söngraddir sem
eru allt að því ósyngjandi og lætur t.d. sópran í kórpörtum verka sinna iðulega
liggja í margar blaðsíður í hæstu hæðum, sem er ekki á færi neinna og útheimt­
ir stállungu – og gengur raunar þar í smiðju síns helsta átrúnaðargoðs, Beet­
hovens. Stækkaðar ferundir, sem þykja ekki þægilegar til söngs, sjöundastökk
og níundir eru jafn algengar og hljómþýðar þríundir og áttundir í verkum Jóns.
Þó er þar að finna nóg af hreinum fimmundum, sem ganga eins og leiðarhnoða
í gegnum höfundarverk Jóns allt frá árinu 1922. Sjöundir eru svo algengar að
þegar loksins kemur að því að syngja hreina áttund lenda söngvarar í vand­
ræðum og útkoman verður oftar en ekki hið ofurómstríða tónbil stór sjöund.