Tímarit Máls og menningar - 01.06.2015, Blaðsíða 13

Ve r ö l d b a r n a b ó k a n n a s ó t t h e i m á n ý
TMM 2015 · 2 13
barnabóka fengið úthlutun og í ár þótt þeir fái sjaldnast úthlutað mörgum
mánuðum.
Hvað er til ráða?
Frá því að ég fór að skoða barnabækur af einhverri alvöru og þar til ég fór
að gera annað fannst mér allt stefna í rétta átt. Stundum miðaði hægt áfram
en þetta var alltaf allt í áttina. Inn á milli eignuðumst við hreinar perlur sem
munu lifa um ókomin ár. Nú eru hins vegar blikur á lofti.
Samkeppni bókarinnar við annað efni hefur aldrei verið harðari og mis-
kunnarlausari og við sjáum þess greinileg merki að það er farið að bitna
illilega á lestrargetu barna. Í raun kemur það virðisaukaskatti í nútíð og
fortíð ekkert við þótt auknar álögur á barnabækur og bækur yfir höfuð séu
aldrei af hinu góða, það segir sig sjálft. Börn þurfa ekki bara góðar bækur til
að lesa, þau þurfa næði. Sá heimur sem við búum flest í einkennist af sífelldri
truflun. Skemmtileg myndbönd, félagar á spjallþráðum, samfélagsmiðlar,
tölvuleikir, þættir og bíómyndir – allt er þetta innan seilingar – aðeins einn
smell í burtu. Ég hef ekkert á móti tölvum en við verðum að viðurkenna að
þeim getur fylgt meira áreiti en mörg okkar ráða við. Það er ósköp skiljanlegt
að börn liggi ekki lengur í bókum sem þarf að læra og þjálfa sig í að lesa,
skilja og meðtaka þegar hægt er að sitja tímunum saman við skjá og láta mata
sig á „ókeypis efni“. Þetta hefur breyst gríðarlega á síðustu árum. Það er svo
stutt síðan ein tölva var á hverju heimili, gjarna í sameiginlegu rými. Nú eiga
flestir margar og sumar þeirra skiljum við sjaldnast við okkur. Snjallsímar
eru frábær tæki og í höndum barna geta þeir verið stórkostleg verkfæri til
sköpunar, tjáskipta og lærdóms. En þeir geta líka truflað. Við könnumst
flest við það að litlum börnum sé rétt spjaldtölva eða sími, sér til afþreyingar,
þegar foreldrar þeirra hefðu sennilega rétt þeim bók eða lítið leikfang fyrir
nokkrum árum.
Það er á ábyrgð okkar allra að tryggja börnum bæði næði og gott lesefni,
sprottið úr sameiginlegri menningu okkar. Ég held að það sé barnaskapur að
ætla að þetta gerist af sjálfu sér úr þessu eða að þetta sé eitt þeirra viðfangs-
efna sem markaðurinn leysi best. Ábyrgð foreldra, en ekki síður skólayfir-
valda, stjórnvalda og samfélagsins alls, er gríðarleg og margir í því mengi eru
ekki að gera sitt. Því þarf að breyta.
Það er löngu tímabært að skoða í fullri alvöru hvað við getum gert til
að styrkja útgáfu barnabóka og efla dreifingu þeirra til allra barna. Mikil
þörf er á sjóði sem gæti styrkt myndefnisgerð sérstaklega. Við getum í raun
ekki haldið því fram að barnabækur séu íslenskar ef myndheimur þeirra er
það ekki. Ekki frekar en að okkur dytti í hug að gefa út bækur þýddar með
rafrænum þýðingarvélum.
Ísland er ekki eina landið þar sem barnabækur (og þar með tungumálið
og menningin) eiga á brattann að sækja. Flestar aðrar þjóðir sem við berum