Tímarit Máls og menningar - 01.06.2015, Blaðsíða 26

K r i s t í n Ó m a r s d ó t t i r
26 TMM 2015 · 2
Þú dæmir þig hart kæra Auður en áfram með smjörið.
Ég reyndi, nokkrum árum seinna, að bæta fyrir Annað líf með Tryggðarpanti
(2006), og skrifa sögu um innflytjendakonur en láta þær allar vera með upp-
diktað þjóðerni. Aðalsöguhetjan var leigusalinn þeirra, taugaveiklaður ein-
stæðingur sem foreldrarnir eftirlétu fé en enga ást, hún var óttalega vör um
sig í mannlegum samskiptum. Þessi söguhetja átti sér reyndar fyrirmyndir,
bæði karla og konur sem ég hafði kynnst í Danmörku, manneskjur sem
bjuggu í stærðarinnar herskabs-íbúðum og nutu góðs af arfi, svo óttaslegnar
um sitt að þær býsnuðust stöðugt út í innflytjendur en voru að sama skapi
einmana. Um það leyti sem ég var að klára þessa bók, þá búsett á Norðurbrú í
Kaupmannahöfn og svo ofurmeðvituð um útlendingahræðsluna í Danmörku
að söguhetjurnar átu upp heilu setningarnar úr umræðuþáttum um innflytj-
endur á DR [danska ríkissjónvarpinu], upphófst deilan um skopmyndirnar
af Múhameð sem birtust í dagblaðinu Jyllandsposten.
Það er ávísun á flækingslega sjálfsásökun að skrifa um fjölmenningu og
minnihlutahópa, sama hversu ákafur í hugsjónunum maður reynir að vera,
þá getur maður aldrei gert fullkomlega ráð fyrir eigin ranghugmyndum,
maður er jú alltaf summan af umhverfi sínu og upplifunum, ófær um að
hugsa út í allar mögulegar breytur. Ég get huggað mig við það að ég lærði sjálf
eitthvað af þessum skáldsögum. Eitthvað í þeim dúr að það er enginn einn
algildur sannleikur og það er heldur ekki alveg satt.
Einmitt þess vegna er heimsdeilan um skopmyndirnar af Múhameð svona
erfið og flókin. Í stuttu máli sagt er hún hnútur. Prinsippin eru á hreinu,
báðum megin línunnar, en á þessari línu eru fjölmargir stórir jafnt sem
smáir sannleikar, milljónir manna, endalaus lög af misrétti, ófá stríð og
óteljandi menningarheimar. Fyrir vikið getur maður rökstutt tvo gjörólíka
póla í þessari eilífðarþrætu með jafngóðu móti, nokkuð sem ég hef gert og því
fylgir botnlaust hugarangur. Það er nefnilega hægt að rökstyðja tjáningar-
frelsið svo innilega að þú réttlætir myndir af barnaklámi, ef frelsið á að vera
algjört. Tjáningarfrelsið getur ekki verið annað en samkomulag í mann-
legri sambúð, hvað sem hver segir. Þessar myndir birtust fyrst þegar danskt
samfélag var svo spennuþrungið að það gneistaði nánast af hræðsluáróðri
vegna þátttöku Dana í Írakstríðinu, beint og óbeint var stöðugt kynt undir
hræðslunni við að dökkleita manneskjan við hliðina á þér í strætó ætlaði að
sprengja vagninn í loft upp; ég man að við hjónin fórum með Ingu Huld,
tengdamömmu minni, í leikhús á Norðurbrú og allir hlógu sig svo vitlausa
að lélegri revíu um vitlausa stjórnmálamenn og Írakstríðið að okkur fannst
fólkið hlæja til að brjótast út úr spennunni. Það vill gleymast. En um leið
var, eðli málsins vegna, ekki hægt að biðjast afsökunar á þessum myndum,
hvað þá banna þær, nema svíkja grunnstoð í lýðræðissamfélagi og bjóða
ofbeldisfulla ritskoðun velkomna. Í gær sat ég á matsölustað hjá tyrkneskri
fjölskyldu sem er Múhameðstrúar, við spjöllum alltaf saman og þau eru með
eindæmum yndisleg, svo yndisleg að ég fylltist samviskubiti yfir að hafa birt