Tímarit Máls og menningar - 01.06.2015, Blaðsíða 132

Á d r e p u r
132 TMM 2015 · 1
iðulega með því að báðir aðilar eru jafn
sannfærðir um ágæti eigin skoðana og
áður – til þess var líka leikurinn gerður;
að herða sig.
Það sem einkennir þessar kerfis-
bundnu þankaskekkjur er að við erum
allsendis ómeðvituð um það þegar þær
hafa áhrif á hugsun okkar og erum væg-
ast sagt treg til að gangast við því að
okkar viðhorf og ákvarðanir geti mögu-
lega verið undir áhrifum frá þessum
þankaskekkjum – þó við séum fús til að
samþykkja að slíkt geti átt sér stað hjá
öðrum.
Þetta ástand leiðir til þess að þeir sem
telja að stjórnmál snúist um völd og að
koma höggstað á andstæðinginn eiga
greiða leið inn á sviðið. Og hinir, sem
gjarnan vilja stunda gagnrýna umræðu
hafa ekki tækin, hvorki þjálfunina né
rannsóknirnar, til þess að byggja sinn
málstað á.
3. Mig langar undir lokin að leggja til
þrennt sem við getum gert til þess að
hressa uppá stjórnmálaumræðuna.
Engin lausnin er skyndilausn.
Fyrst tel ég nauðsynlegt fyrir þroska
íslenskrar stjórnmálaumræðu að við
styrkjum stjórnsýsluna. Í kjölfar hruns-
ins var mjög kallað eftir því að nauðsyn-
legt væri að styrkja löggjafarvaldið, en
ég tel í raun mikilvægara að við styrkj-
um framkvæmdavaldið, ráðuneyti og
stofnanir, svo hægt sé að bæta rann-
sóknir og aðra bakgrunnsvinnu í
aðdraganda laga- og reglugerðasetning-
ar, og styrkja stoðir nauðsynlegrar eftir-
fylgni.
Í öðru lagi þarf að eiga sér stað aukin
þjálfun í að hugsa um og ræða opinskátt
og gagnrýnið um hugmyndir, þar er
ábyrgð okkar háskólakennaranna heil-
mikil, en byrja þarf í grunnskóla og for-
eldrar þurfa að axla þessa ábyrgð við
eldhúsborð heimilanna.
Í þriðja lagi þurfum við öll sem
ræðum stjórnmál, hvort sem við gerum
það í krafti embætta, í fjölmiðlum eða á
kaffistofunni, að gangast við því að
þankaskekkjur á borð við oftrúna á
sjálfum okkur og naíva raunhyggju,
þjaka okkur eins og aðra. Rannsóknir
hafa sýnt að hægt er að draga úr skekkj-
unum með því að knýja fólk til að setja
sjálft fram önnur möguleg sjónarmið,
velta fyrir sér með hvaða hætti það gæti
mögulega haft rangt fyrir sér. En þetta
geta aðrir ekki gert fyrir okkur, því þá
hlustar fólk ekki heldur herðist enn
frekar í fullvissunni um ágæti eigin
skoðunar.
Þó að ákveðnar séríslenskar aðstæður
geti hafa ýtt undir ákveðna tegund af
umræðuhefð, er engin ástæða til að ætla
að við getum ekki þroskað hana inná
heillavænlegri brautir. Traust til stjórn-
málamanna er óvíða minna en hér á
landi en alþjóðlegar rannsóknir hafa
engu að síður sýnt að traust til náungans
er hér hærra en víðast hvar og stjórn-
málaáhuginn er meiri. Þetta er heldur
betur gott veganesti inn í vegferð að
bættri umræðuhefð.
Við höfum nú í 120 ár haft áhyggjur
af íslenskri stjórnmálaumræðu. Hún
mun ekki breytast á morgun, en með
því að leggja rækt við faglegt og kröftugt
framkvæmdavald, kennslu í því að tala
um hugmyndir og loks meðvitund um
eigin breyskleika þegar kemur að
þankaskekkjum – þá getum við byrjað
að tala, eða ætti ég kannski að segja
hlusta – af viti.