Tímarit Máls og menningar - 01.06.2015, Blaðsíða 33

H e i ð u r s l a u n l i s t a m a n n a
TMM 2015 · 2 33
dag. Hins vegar gætti nokkurs óstöðugleika í því kerfi sem komið var upp
um þessi mál. Nefndir tóku stundum yfir úthlutunarhlutverkið en stærsta
tilraunin til að fela öðrum en þingmönnum var stofnun menntamálaráðs
árið 1928.
Menntamálaráð og deilur um styrki til listamanna
Það var Jónas Jónsson frá Hriflu sem hafði forystu um stofnun mennta-
málaráðs árið 1928. Verkefni ráðsins voru fjölbreytt en eitt þeirra var „að
úthluta árlega því fje, sem Alþingi veitir til viðurkenningar skáldum og
listamönnum.“11 Í greinargerð frumvarpsins um ráðið var það talið jákvætt
að ráðið tæki að sér úthlutun til listamanna svo að hægt væri að forðast
langar umræður í þingsölum um „verðleika skálda.“12 Sjálfur var Jónas á því
að það fyrirkomulag að þingið úthlutaði sjálft þessu fé væri eflaust lakasta
úrlausnin. Ekki taldi ráðherrann það vera vegna þess að þingið væri ekki
dómbært á að úthluta styrkjunum „heldur af hinu, að jafnan lenti í hörðum
deilum og löngum umræðum.“ Að mati Jónasar höfðu bæði sérstakar nefndir
sem fóru tímabundið með þessi mál og sjálf landstjórnin átt auðveldara með
þetta hlutverk, en engu að síður var ráðherrann á því að landstjórninni væri
frekar hætt við að gera glappaskot við þessa útdeilingu. Þegar þessi umræða
fór fram var fyrirkomulagið með þeim hætti að stjórnarráðið útdeildi árlega
fénu sem Alþingi veitti til listamanna og skálda og velti ráðherrann því upp í
þingræðu hvort ekki væri rétt að fastri nefnd yrði falið að útdeila fénu í ljósi
þess „hve tíð eru taumaskifti í stjórnarráðinu.“13 Stofnun menntamálaráðs
var þannig ætlað að koma festu á þessi mál og færa um leið umræður úr
ræðustól Alþingis, enda slíkar umræður í einhverjum tilvikum hvorki lista-
mönnum né þingmönnum til framdráttar.
Stofnun menntamálaráðs er merkileg tilraun í menningarpólitískri sögu
landsins. Þar má greina fjögur atriði sem segja til um hvernig menningar-
stefna stjórnvalda var að þróast á þessum tíma. Í fyrsta lagi er greinilegt að
stefnt var að því að aðkoma ríkisins yrði heildstæðari og faglegri en verið
hafði. Í öðru lagi ber stofnun ráðsins aukinni stofnanavæðingu menningar-
lífsins vitni. Í þriðja lagi undirstrikar menntamálaráð miðlægt hlutverk
ríkisvaldsins í málefnum menningarinnar og í fjórða lagi ber stofnun ráðsins
með sér að mikilvægi menningarlífsins var að aukast og listir voru farnar að
hafa meiri áhrif á sjálfsmynd landsmanna. Ólafur Rastrick orðar það enn-
fremur svo að ráðið hafi verið ágætt dæmi um að „hugmyndir um faglegt
mat – sem síðar hefur stundum verið vísað til sem jafningjamats – á sviði
lista og vísinda takast á við þá reglu fulltrúalýðræðis að kjörnir fulltrúar,
sem bæru í störfum sínum ábyrgð gagnvart þjóðinni, skyldu taka ákvörðun
um meðferð opinbers fjár.“14 Faglegt jafningjamat úthlutunarnefnda og
viðmið um hæfilega fjarlægð milli stjórnmálamanna og þeirra listamanna