Tímarit Máls og menningar - 01.06.2015, Blaðsíða 108

J o h n F r e e m a n
108 TMM 2015 · 2
margra annarra, þar sem hann lætur gamminn geisa,“ segir Monica. „Þessi
bréf eru oft skrafsöm, fyndin, og stundum harðorð. Ég held því að jafnvel
þótt Tomas hafi búið yfir öllum þessum eiginleikum, þá hafi hann aldrei
fundið hjá sér þörf til að veita þeim útrás í ljóðum.“
Það var þó um það leyti sem bréfaskipti þeirra Blys stóðu sem hæst – um
1970 – sem Tranströmer fann fyrir alvöru sína eigin rödd sem skáld. „Ég er
að basla við mjög langt ljóð (um Eystrasaltið) – frá öllum sjónarhornum“,
skrifar hann í bréfi til Blys í ágúst það sama ár. „Það byrjaði þegar ég fann
almanaksbækur afa míns frá 1880“, bætti hann við í maí árið eftir, „þar sem
hann skráir niður skipin sem hann sigldi … Ég gerði mér ljóst að margt í lífi
mínu tengdist Eystrasaltinu á einn eða annan hátt, svo ég byrjaði að draga
upp samhengislausar myndir af hinu og þessu.“
Tranströmer var óþarflega hógvær. Eystrasölt (1974) er síður en svo sam-
hengislaust verk. Bókin flæðir líkt og tónlist, þar sem rakin er saga móður-
afa Tranströmers fyrst, síðan ömmu hans. Bylgjur ljóðmynda veltast fram
erindin á enda, þar sem barátta sjómanna við náttúruöflin umbreytist í
lífsbaráttu okkar allra.
Tomas og Monica ræða nokkra stund hvort það hafi verið Bly sem fyrstur
hvatti Tranströmer til að yrkja prósaljóð eða hvort hann hafi lagt út á þær
slóðir óháð honum. „En Bly var ekki hrifinn af Eystrasöltum,“ bætir Monica
við. „Nei, hann var ekkert sérlega hrifinn af þeirri bók. Svo þú varst nokkuð
óháður Robert, myndi ég segja.“
Í Eystrasöltum stígur Tranströmer sjálfur fram á sjónarsviðið með skýr-
ari hætti en í fyrri bókum. Hann er leiðsögumaðurinn í gegnum þá fjöl-
skyldusögu sem rakin er, áhorfandinn, sá sem kemur orðum að því hvað það
merkir að tilheyra stað, en vita þó fyrir víst að maður muni líða undir lok.
Hér er fólk í landslagi.
Ljósmynd frá 1865. Gufuferjan liggur við bryggju í sundinu.
Fimm manns. Kona í ljósum krínólínkjól, eins og bjalla, eins og blóm.
Karlarnir minna á aukapersónur í alþýðuleik.
Falleg eru þau öll, hikandi, rétt við það að þurrkast út.
Stundarkorn stíga þau á land. Þau þurrkast út.
(Eystrasölt, þýð. Hjörtur Pálsson, bls. 18–19)
Torbjörn Schmidt er bókmenntafræðingur sem útbjó sænsku útgáfuna af Air
Mail. „Ég held að leyndardómur Tranströmers sé af andlegum toga,“ skrifar
hann í tölvupósti. Síðan bætir hann við: „En Tranströmer sjálfur hefur aldrei
fellt sig við að vera kallaður „mystíker“. Hins vegar hefur hann lagt áherslu á
að hann upplifi lífið sem leyndardóm í sem dýpstum skilningi: sumar hliðar
lífsins er ekki hægt að fanga með rökhyggjuna eina að vopni.“
Hvergi í verkum Tranströmers er þessi tvíhyggja eins persónuleg og í
Eystrasöltum, sem er eins konar andleg og skynræn ættfræði sem búið er að
semja tónlist við. Um það leyti sem bálkurinn nálgast lokagerð sína, verða