Tímarit Máls og menningar - 01.06.2015, Blaðsíða 8

M a r g r é t Tr y g g va d ó t t i r
8 TMM 2015 · 2
eftir götum. Svo áttu að vera með próf hálfsmánaðarlega og sá sem er efstur á prófinu
verður skriðdrekaforingi númer eitt, sá í öðru sæti foringi númer tvö og svo koll af
kolli. Ef þú gerir þetta svona lofa ég því að þeir verða allir orðnir fluglæsir áður en þú
veist af!“
Mitt svar við þessu var: „Já, það má vel vera að þetta sé rétt. En ef ég legg þetta til,
þá verða líka ekki margir dagar þar til ég missi embættið!“3
Þegar kom að stúlkunum tók Illugi dæmi af dóttur sinni, tveggja og hálfs
árs, sem hefði mikinn áhuga á Disney-teiknimyndinni Frozen, reyndar svo
mikinn að hann hefði neyðst til að leika helstu persónur, systurnar Önnu
og Elsu, hreindýrið og snjókarlinn Ólaf. Það gladdi hann og dóttur hans að
finna loks bók um persónur myndarinnar sem hann getur lesið tvisvar á dag
og sleppur þá, að mér skilst, við að leika myndina.
Það er auðvitað alveg rétt hjá Illuga að það er mikilvægt að það lesefni sem
við bjóðum börnum henti þeim og veki hjá þeim áhuga. Málið er hins vegar
ekki svo einfalt. Það er líka hlutverk bóka að stækka heimsmyndina og það
gerist ekki ef börn lesa eða hlusta bara á það sem þau þekkja fyrir eða kynn-
ast bara lesefni sem höfðar sérstaklega til þeirra eða hinir fullorðnu telja að
höfði til þeirra. Og börn eru misjöfn og það hafa alls ekki allir strákar áhuga
á skriðdrekum og ekki allar stelpur áhuga á Frozen. Mér líkaði heldur ekki
sú undirliggjandi hugsun að það væri höfundunum að kenna að börnin læsu
ekki – bækurnar þeirra væru einfaldlega ekki nægilega áhugaverðar.
„Á misjöfnu þrífast börnin best“
„Á misjöfnu þrífast börnin best“ segir gamall íslenskur málsháttur sem alltof
oft hefur verið notaður til að réttlæta slæman aðbúnað barna, vinnuþrælkun
löngu eftir að börn höfðu verið varin gegn slíku í vinnulöggjöf nágrannaríkja
okkar og almennt stefnuleysi í málefnum barna. Þessi málsháttur getur þó
átt ágætlega við þegar kemur að barnabókunum. Börn þurfa nefnilega ekki
bara eina eða tvær verulega góðar bækur á ári. Þau þurfa fullt af þeim og það
er í lagi þótt sumar þeirra séu hundlélegar svo lengi sem þau eru ekki pínd
til að lesa þær og góðu og vönduðu bækurnar séu fleiri. Ávinningurinn felst
nefnilega að nokkru leyti í magninu. Börn þurfa að lesa mikið og allskonar.
Þau þurfa að lesa nútímamál, gullaldarmál, bundið mál, slangur (og gamalt
slangur!) og kynnast mismunandi orðfæri ólíkra höfunda. Þau þurfa að upp-
lifa að tungumálið getur verið uppfullt af leik og sprelli og að það geti orðað
allar okkar hugsanir og allt það sem við munum hugsa um ókomna daga.
Þau hafa gott af því að rekast á orð sem við erum flest hætt að nota eins og
þyrilvængja og glóaldin og þurfa að skilja að við getum búið til ný orð eða
dustað rykið af gömlum um allt það sem við eigum enn eftir að finna upp.
Aðeins þannig ná þau fullum þroska innan þess málsamfélags sem við sem
byggjum þetta land höfum hingað til lifað og hrærst í. Og þar hafa skrið-
drekar fram til þessa skipt afskaplega litlu máli. Sem betur fer.