Tímarit Máls og menningar - 01.06.2015, Qupperneq 37

H e i ð u r s l a u n l i s t a m a n n a
TMM 2015 · 2 37
Einar réttilega á að vegna orðalags frumvarpsins væri Alþingi í sjálfsvald sett
„hvort það veitir til dæmis 5 eða 10 mönnum heiðurslaun, eins og nú hefur
verið gert undanfarið, eða hvort það gerir það ekki.“ Heiðurslaun voru því
háð pólitískum vilja Alþingis á hverjum tíma.
Í einni ræðu sinni um málið setti Einar Olgeirsson fram grund vallar-
spurningu varðandi stuðning ríkisins við listamenn þegar hann spurði
hvernig best yrði tryggt „sem óhlutdrægast mat, bæði séð frá listrænu og
stjórnmálalegu sjónarmiði, á þeim rithöfundum og öðrum listamönnum,
sem við vildum veita svona laun?“26 Þó Einar noti þarna 1. persónu fleirtölu
má ráða af samhengi orða hans að spurningin var ekki sett í samband við
val Alþingis á heiðurslistamönnum heldur vinnu úthlutunarnefndar um
listamannalaun. Orðalagið um „stjórnmálaleg sjónarmið“ vekur ennfremur
athygli, en flokkadrættir hafa löngum blandast umræðu um heiðurslaun
enda hafa þjóðkjörnir flokkspólitískir þingmenn haft þau á könnu sinni.
Nýleg lög um heiðurslaun listamanna
Árið 1991 voru samþykkt ný lög um listamannalaun en með þeim féll út
veikt lagaákvæði um heiðurslaunin frá 1967. Stjórnarfrumvarpið, sem
þáverandi menntamálaráðherra Svavar Gestsson lagði fram, hafði upp-
haflega að geyma svohljóðandi ákvæði: „Alþingi veitir tilteknum lista-
mönnum heiðurslaun. Nýir heiðurslaunahafar skulu hafa náð 65 ára aldri.“27
Ákvæði þetta var rætt nokkuð í þingsal. Þar lýsti Þórhildur Þorleifsdóttir,
þingkona Kvennalistans, sig samþykka heiðurslaunum enda liti hún á þau
sem nokkurs konar eftirlaun. Þórhildur bætti síðan við og endurómaði um
leið algengar efasemdir um hlutverk Alþingis:
Eins er ég efins um að halda eigi þeirri tilhögun að Alþingi veiti þessi laun. Það má ef
til vill segja að Alþingi geti sýnt vilja sinn og virðingu með því að ákveða upphæðir
en mér hefur fundist heldur ógeðfellt að hér væru menn að bítast um listamenn og
fyndist nær að það væri í annarra höndum.28
Svo fór að lagaákvæði um heiðurslaun datt út árið 1991 en til þeirra var þó
áfram veitt fé, þrátt fyrir þá meginreglu að til útgjalda megi ekki stofna án
lagastoðar. Ragnar Arnalds sagði að nýju lögin ættu „ekki að hreyfa við
heiðurslaunakerfinu á einn eða neinn hátt.“29 Aldursákvæði frumvarpsins,
um að aðeins 65 ára og eldri gætu hlotið heiðurslaun, var mótmælt í fjöl-
miðlum. Bragi Ásgeirsson, myndlistarblaðamaður Morgunblaðsins, sagði það
sæta furðu að takmarka möguleika listamanna á heiðurslaunum við ákveðinn
aldur og nefndi því til stuðnings ungan aldur höfuðsnillinga myndlistarinnar
á borð við Raphael og van Gogh þegar þeir máluðu sín bestu verk.30
Það var síðan ekki fyrr en á nýrri öld, árið 2012, sem heiðurslaun lista-
manna fengu loks sinn eigin lagaramma. Við afgreiðslu fjárlaga fyrir árið
2012 hafði Björgvin G. Sigurðsson, formaður allsherjar- og menntamála-