Tímarit Máls og menningar - 01.11.2015, Side 33

Þ e t t a á a ð v e r a F Ó T B O LT A B Ó K !
TMM 2015 · 4 33
Frá séra Friðrik til samtímans
Fótbolti og bækur, sérstaklega bækur fyrir stráka, hafa lengi átt samleið
í íslenskum barnabókum þótt saga þeirra sé vissulega nokkuð bláþráðótt
fram á síðustu ár. Fyrsta íslenska bókin af þessu tagi kom út árið 1931.
Hún hét Keppinautar. Knattspyrnusaga og var gefin út af Knattspyrnu­
félaginu Val. Höfundurinn var stofnandi félagsins, séra Friðrik Friðriksson.
Í Keppinautum er sögð saga af stofnun knattspyrnufélags KFUM á sléttum
Bandaríkjanna og átökum sem spretta af því að únítarar, eða öllu heldur
trúlausir menn, eins og þeir eru kallaðir í sögunni, stofna annað félag í
bænum til höfuðs hinum kristilegu ungu mönnum. Sagan ber samtíma
sínum og höfundi skýrt vitni. Átökin reynast rista grunnt og allir samein­
ast í guðsótta og góðum siðum að lokum. Í bænum Watertown virðast búa
eintómir karlmenn, eina konan sem kemur þar við sögu er móðir einnar af
aðalpersónunum sem ekki er einu sinni nefnd með nafni.1
Eftir að bók séra Friðriks kom út leið raunar nokkuð langur tími þar til
út kom frumsamin fótboltabók á íslensku. Árið 1964 sendi Þórir S. Guð­
bergsson frá sér bók sem nefnist Knattspyrnudrengurinn. Saga um drengi
í starfi og leik. Hún er snoðlík bók séra Friðriks, engin kvenpersóna kemur
fram undir nafni og kristindómurinn er alltumlykjandi. Nokkrar merkar
þýðingar á fótboltabókum litu þó dagsins ljós á eftirstríðsárunum, hér má
nefna (einkum vegna persónulegrar nostalgíu) bækur eins og Ellefu strákar
og einn knöttur eftir þýska kommúnistann Hans Vogt, sem meðal annars
vann sér til frægðar að gerast flugumaður innan nasistaflokksins á stríðsár­
unum, að ógleymdum bókunum um Hæðargerði eftir Max Lundgren, en
tvær af fjórum bókum í þessum fræga sænska bókaflokki komu út árin
1974 og 75 í þýðingu Eyvindar P. Eiríkssonar. Ævisögur fótboltamanna hafa
líka lengi verið vinsælar, Jónas frá Hriflu reið á vaðið með ævisögu Alberts
Guðmundssonar árið 1957 og síðan hefur komið út töluverður fjöldi slíkra
sagna, bæði frumsaminna og þýddra. Nú síðast hefur Illugi Jökulsson sent
frá sér bókaflokk þar sem fjallað er um skærustu fótboltastjörnur sam­
tímans, Messi, Ronaldo og Zlatan Ibrahimovic að ógleymdum „villingnum“
Balotelli. Nýjasta bókin í ritröð Illuga fjallar svo um bestu knattspyrnukonur
heims.
Það er auðvitað ekki hægt að fjalla um fótbolta og bækur án þess að nefna
Þorgrím Þráinsson og bækur hans fyrir börn og unglinga. Allt frá fyrstu
bók Þorgríms, Með fiðring í tánum sem kom út árið 1989, til Núll, núll 9 frá
2009, hafa þær notið fádæma vinsælda hjá unglingum. Raunar hefur vægi
fótboltans smám saman minnkað í bókum Þorgríms og í þríleiknum sem
lýkur með Núll, núll 9 víkur hann smám saman fyrir öðrum viðfangsefnum.
Bækur Þorgríms hafa höfðað til íslenskra unglinga, bæði stráka og stelpna.
Eins og Silja Aðalsteinsdóttir hefur bent á gera fyrstu fótboltabækur Þorgríms
þetta með því að ganga inn í algerlega hefðbundnar kynjastaðalmyndir.