Tímarit Máls og menningar - 01.11.2015, Blaðsíða 85

Tu n g a n s va r t a
TMM 2015 · 4 85
færandi mynd af stemmningunni í slíkum flokkum, aðdráttarafli öfgafullra
leiðtoga á hugarlíf fólks sem ekki hefur fundið rótfestu og sem er, eða skynjar
sig, á jaðri samfélagsins. Vilhjálmur ræðir við Adso um hina „útskúfuðu“
og hvernig þeir séu með vissum hætti reknir í eina kró (189–191); hvernig
kirkjan beiti trúvilluvopninu gegn þeim eftir hentugleikum á meðan
veraldleg yfirvöld geti nýtt sér stöðu þeirra á annan hátt. Í sögunni kemur og
fram að yfirvöld beini stundum einum jaðarhópi gegn öðrum.
Þegar rætt er um hefðbundin samfélög fyrri alda er gjarnan brugðið upp
mynd af lítt hreyfanlegu mannlífi þar sem alþýða manna hafi verið mjög
bundin við uppvaxtarstaði sína, fjölskyldu og stétt. Í sögu Ecos er sjónum
hins vegar beint að losi á mannlífinu, að flokkum á rápi um héruð, flökkulýð
sem minnir á frásagnir af Guðmundi góða og fylgdarliði hans á öndverðri 13.
öld, en raunar einnig á flóttamannahræringar okkar tíma. Fátækt, ríkidæmi
og eignaleysi er til umræðu í sögunni; það er ýmsum lykilspurning hvort
Jesús Kristur hafi átt einhverjar jarðneskar eigur og þetta er hitamál á ráð­
stefnunni í klaustrinu. Ákveðnir hópar innan Fransiskanareglunnar leggja
mikla áherslu á heimsafneitun og líf í fátækt og eignaleysi, en það er boð­
skapur sem ógnar páfastóli og prestum (223) – því að eignir eru nátengdar
stjórnun og yfirráðum. Umræðan í skáldsögunni um eignir og eignaréttinn
beinir ýmsum spurningum til lesanda snemma á 21. öld, í heimi þar sem
mjög hefur verið gengið á gögn og gæði náttúrunnar en gríðarmiklir eignir
hafa hinsvegar safnast á fárra hendur, hvort sem um er að ræða einstaklinga
eða alþjóðlegar fyrirtækja­ og fjármálablokkir, svo að jafnvel sverfur að sjálf­
stæði stöndugra þjóðríkja í efnahagsmálum. Hvernig mun hátta til um völd,
hagsmuni (þ.m.t. svokallaða almannahagsmuni) og ákvarðanir í slíkum
heimi á komandi tíð?
Kona birtist og hverfur
Er þá enn ónefnt að eignir heimsins og ráðstöfunarréttur skiptist mjög mis­
jafnlega á kynin, jafnvel í þeim heimshlutum sem komist hafa næst jafnrétti.
Það eru fyrst og fremst karlar sem eru „eigendur“. Kynjapólítík er sterkur
þráður í Nafni rósarinnar sem nútímaskáldsögu. Þótt hún fjalli um stækan
karlaheim, þá einblínir hún ekki á hann, því að kona ratar óvænt í inn veröld
sögumannsins Adso. Eins og segir með íronísku vinki í persónuregistri
aftast í þýðingu Thors: Auk fjölmargra nefndra karla koma fyrir í bókinni
„dauðir og lifandi trúvillingar, venjulegt fólk, tveir hestar, og meira að segja
ung stúlka, nafnlaus“ (471). Önnur kona birtist þó fyrst á sjónarsviðinu, eins
og sjá má í tilvitnaðri lýsingu Adsos á steinmyndinni hér framar, hún og
aðrar konur, og kveneðlið eins og því er lýst í trúarlegri orðræðu í bókinni, er
tengt lostanum og hinum djöfullegu öflum; konan villir um fyrir karlinum,
slævir einbeitingu hans, eitrar hið hreina líf.
Einu nánu kynni Adsos af kvenveru andæfa þessari kvenmynd, þótt ævin