Tímarit Máls og menningar - 01.11.2015, Page 109

P ó s t u r i n n M e g a s
TMM 2015 · 4 109
hólmi en án þess að hafna henni alveg. Í þriðja lagi afstæðishneigð heimspeki
sem telur að hvaðeina sé sköpunarverk tungumáls og valds.
Ég mun ekki ræða fyrsta hugtakið en tvinna saman því sem hin tvö hug­
tökin eiga sameiginlegt. Það þýðir að ég tala um póstmóderníska list, listsýn
og heimspeki í sömu andránni.5
Póstmódernistar eru litlir framfarahyggjumenn. Þeir telja að allt tal um
framfarir byggi á „stórsögum“ um mannlegt brölt, þ.e. hátimbruðum kenni­
kerfum um samfélag og manneðli.6 Þessi kennikerfi séu einatt tjáð í sögum
sem spanni og skýri allt mannlegt athæfi, m.ö.o. stórsögum. Kennikerfi
marxismans sé gott dæmi, sérhver atburður í mannheimum er marxistum
sem kafli í mikilli frásögu um þróun mannsins frá steinöld til hins frjálsa
framtíðarsamfélags kommúnismans (marxisminn er að mati undirritaðs e.k.
„science fiction“, framtíðarskáldsaga þar sem tækniþróun skiptir sköpum).
Allar kenningar framfarasinna séu þessu markinu brenndar, framfara­
sinninn líti á sérhvern atburð mannkynssögunnar sem kafla í framþróunar­
sögunni. Póstmódernistinn hefur litla trú á stór sög unum, hann telur frjórra
að líta á sérhvern viðburð sem sjálfstætt fyrirbæri. Smátt sé fagurt. Einnig
sé ágæti vísindakenninga og siðahorfa a.m.k. að einhverju leyti afstætt við
sjónarhorn, alla vega hafi veröldin ekkert gefið eðli.
En hvað er svona „póst“ við „póstmódernismann“? Fylgjendur hans telja
að framfaratrúin sé hryggjarstykkið í hinu móderna (nútímalegum hugs­
unar hætti, nútímalegum samfélagsháttum, nútímamenningu og öðru slíku).
Póstmódernisminn taki við þegar sú trú líði undir lok. Um leið sé póst­
módernisminn ekki afturhaldsstefna, hann varðveiti þætti úr hinu móderna.
Því sé hann réttnefndur „póst“.
Póstmódernisminn er líka „póst“ í listalífinu. Lista­módernistar töldu að
listaverk ætti að vera „átentískt“, þ.e. ferskt, frumlegt og ekta. Hið gagnstæða
við „ekta“ getur verið „list sem er söluvara“ „væmið listaverk“, „kitsch“ eða
klastur úrsérgenginna og yfirborðslegra stílbragða og annað slíkt. „Make it
new!“ var kjörorð erki­módernistans og skáldjöfursins Ezra Pound.7 Frum­
leiki var ofar öllu, hreinleiki og dýpt skipti miklu. Listin átti að vera óflekkuð
og nema sífellt ný lönd í mannlegri skynjun. Hin stöðuga nýsköpun gerði að
verkum að tala mátti um e.k. framfarir í listum, sögðu módernistar.8 Slíka
nýsköpun væri ekki að sjá í lágmenningu og skemmtanaiðnaði þar sem öllu
væri sullað saman til að ná fram stundaráhrifum. Það sem úr þeirri átt kæmi
væri söluvara, kitsch, endurvinnsla án nýsköpunar.9 Þess vegna væri mikil­
vægt að greina skarplega milli há­ og lágmenningar, módernisminn væri
vaxtarbroddur hámenningar, andstæða fjöldamenningarinnar.
Öllu þessu hafna póstmódernistar, framfarahyggjunni, hreinleikahug­
myndinni og aðskilnaði hins háa og lága í listum. Hafi einhvern tímann
verið hægt að tala um frumleika í listum þá væri það liðin tíð. Það væri
orðið ófrumlegt að vera frumlegur. Í stað þess að hamast við að skapa eitt­
hvað nýtt ættu listamenn að gerast flökkuhirðingjar í sögu listarinnar,