Tímarit Máls og menningar - 01.11.2015, Side 110

S t e fá n Va l d e m a r S n æ va r r
110 TMM 2015 · 4
taka það sem þeim sýndist héðan og hvaðan. Bræða saman listbúta og vera
óhræddir við að afbyggja stórsögur. Í leiðinni að útmá mörkin milli hins háa
og hins lága, hámenningar og lágmenningar. Enda væri engin leið að sanna
að hámenning sé betri en meint lágmenning. Þessar staðhæfingar urðu
síðan að áhrínsorðum í listum, menn tóku að skapa list eftir forskriftum
póstmódernismans. En til voru listamenn sem stunduðu listsköpun með
þessum hætti löngu áður póstmódernismi varð til sem hugmyndafræði.
Popplistamenn gerðu slíkt í myndlistinni, þeir máluðu flenni­eftirmyndir
af teiknimyndasögum, umbúðum og öðrum afurðum fjöldamenningar og
neyslusamfélags og sýndu á hámenningarsöfnum.10 Erró hinn íslenski var
framarlega í þeirra flokki.
Árið fræga, 1968, lét ítalska tónskáldið Luciano Berio (1925–2003) frum­
flytja tónverk sitt Sinfoníu. Sönghópurinn Swingle Singers kyrjaði þar fræga
ræðu Martins Luther King um drauminn, textabrot frá Samuel Beckett og
Claude Lévi­Strauss í bland við brot úr tónlist Gustavs Mahler, Berios sjálfs
og fleiri snillinga.11 Um líkt leyti rufu framúrstefnurokkarar múrinn milli
há­ og lágmenningar. Frank Zappa samdi framúrstefnurokk þar sem finna
mátti harðsoðna tilraunatónlist í bland við kúlutyggjópopp.12 Bob Dylan var
um miðjan sjöunda áratuginn mjög drjúgur við náskylt blöndustarf, hann
söng texta með módernísku ívafi við rokklög og lög í þjóðlagastíl. Í textum
Dylans ægir saman módernísku myndmáli, stefjum úr amerískum þjóð­
kvæðum og rokktextum. Hann syngur um „The motorcycle black madonna
two­wheeled gypsy queen“.13 Tilvísun í lágmenningu mótorhjólaliðsins
annars vegar, hámenningu hinnar svörtu madonnu hins vegar. Hún hefur
verið þjóðardýrlingur Pólverja.
Erfitt er að sjá að Dylan hafi nokkurn tímann trúað á pólitískar stórsögur
nema kannski á kristna skeiðinu (1979–1983). Á meðan ungmenni trúðu
á stórsögur marxismans og hippahyggjunnar söng Dylan í efahyggjutóni,
jafnvel níhílskum tóni. Og skrifaði í sama tóni í ljóðabálki um 1965 „i know
no answer an’ no truth…“.14 Hann tók vissulega skýra afstöðu til einstakra
mála, t.d. réttindabaráttu svertingja vestanhafs.15 En hann skipti sér ekkert
af Víetnamstríðinu sem var mál málanna á þeim árum (1965–1973).16 Dylan
er þversum persóna ef hann er þá einhver gefin persóna.
Brölt hans minnir ögn á franska heimspekinginn Michel Foucault (1926–
1984) sem virðist ekki hafa trúað á nein hinna stóru hugmyndafræðikerfa
nema á stuttu tímabili um 1970. Þá var hann e.k. marxisti en fáeinum
árum áður, 1966, fór hann háðulegum orðum um marxismann. Hann sagði
marxismann eiga sér tilvist í hugsun nítjándu aldar eins og fiskur á sér til­
vist í vatni. Kvikindið gæti bara andað í þessu nítjándu aldar vatni.17 Vinur
Foucaults, Paul Veyne, segir að hann hafi alltaf verið efahyggjumaður,
ekki síst um stjórnmál.18 Hann tók hins vegar ákveðna afstöðu í tilteknum
málum, barðist t.d. fyrir umbótum í fangelsismálum Frakklands.19 Rétt
eins og Dylan, nefna mætti hér baráttu hans fyrir því að fá boxarann Rubin