Tímarit Máls og menningar - 01.11.2015, Qupperneq 118

S t e fá n Va l d e m a r S n æ va r r
118 TMM 2015 · 4
söguna. Íslandssaga hans er hnoð sem fylgir engri átt, ekkert rúm er fyrir
framfarir samkvæmt póstmódernískum söguskilningi Megasar. Axlar­
Björn og Sveinn sonur hans eru aðalpersónurnar í Birni og Sveini. Þeir
eru öðrum þræði nútímaþorparar, hinum þræðinum hinir upprunalegu
sextándu­ og sautjándualdar­stórglæpamenn, enn fremur lögreglustjórar,
þingmenn, biskupar, dyraverðir, svo fátt eitt sé talið.66 Þeir standa á bak við
allar mögulegar og ómögulegar uppákomur í sögu Íslands: Íkveikjur ýmsar,
lýðveldisstofnunina, fund Nixons og Pompidous í Reykjavík, Kvennafram­
boðið, kvennafrídaginn 1975 og eldgosið í Eyjum 1973. Svo sáu þeir auðvitað
til þess að landhelgin yrði færð út árið 1956 og seldu um leið Bretum vopn
sem notuð voru gegn Íslendingum.67 Engin framþróun í þessari Íslandssögu,
engin söguleg rökvísi. Svo er sem Megas hæðist að samsæriskenningum,
Íslandssögunni er lýst sem allsherjarsamsæri Björns og Sveins. Samsæris­
kenningar njóta hylli jafnt vinstri­ sem hægrimanna og sjálfsagt þeirra í
miðjunni líka.
Björn og Sveinn er á mörkum módernisma og póstmódernisma. Hið
móderníska birtist í vitundarflæði í anda Joyce. Póstmódernisminn felst
m.a. í endalausum tilvísunum í aðra texta, þjóðsögur, vísur Jóns Arasonar
og óperu Mozarts Don Giovanni. Einnig í því að þetta er fjölradda saga,
stundum talar raust vitundarflæðis. Oft mælir fríkuð rödd en stundum
er talað í þjóðsagnastíl, stundum í hátíðlegum siðaprédikunarstíl.68 Svo er
blandað inn í textann ljóðum og söngtextum, og enn bætast þar við nýjar
raddir. Þess utan eru sömu sögurnar sagðar frá fleiru en einu sjónarhorni,
af hinum og þessum röddum. Fátt er meira í anda póstmódernismans en
fjölradda sögur. Ástæðan er sú að í fjölraddasögum afbyggist hin heild­
stæða hugvera sem virðist tala valdsmannslega í sígildum skáldsögum.69
Til dæmis talar aðeins ein rödd í Hringjaranum frá Notre Dame eftir Victor
Hugo. Sú rödd er alvitur og hefur alla söguþræði í hendi sér. Hún er rödd
heildrænnar hugveru sem tekur einarða siðferðilega afstöðu gegn óupp­
lýstum hugsunarhætti miðaldamanna. Sé hins vegar klára siðferðisafstöðu
að finna í Birni og Sveini þá er hún vandlega dulin. Kannski hún felist í andúð
á hræsni og þjóðrembu.
Þjóðernisstefna fær oft hressilega á baukinn hjá Megasi, það án þess að
eitthvað annað sé boðað í hennar stað. Vinstrimenn eiga engan einka­
rétt á andúð á þjóðernisstefnu, frjálshyggjumenn eru henni almennt and­
snúnir, einnig miðhægri hugsuðir á borð við Karl Popper.70 Þess utan hefur
vinstristefna oft blandast þjóðernisstefnu, ekki síst á Íslandi, t.d. í hugum
foreldra Megasar. Ef til vill hefur Megas verið í uppreisn gegn foreldrum
sínum, trú þeirra á stórsögur þjóðernishyggju og sósíalisma. Þeirri trú lýsir
Megas (Píslin?) með fjarlægum hætti í bernskuminningum, samsamar sig
þeim augljóslega ekki.71
Alltént eru kvæði hans einatt neikvæð og hæðnisleg eins og sæmir póst­
módernista. Svipað viðhorf má finna í mörgum af textum Dylans, t.d. It‘s