Tímarit Máls og menningar - 01.05.2002, Qupperneq 14

Hætta er á að afleiðingar síðustu vikna verði
ekki síður alvarlegar fyrir gyðinga en araba og
nú þegar berast fréttir af aukinni andúð og
jafnvel gyðingahatri.
Bandaríkjastjórn verður að endurskoða stefnu sína á
svæðinu öllu. Hagsmunir innanlands krefjast stuðn-
ings við málstað gyðinga, en utanríkisstefnan krefst
stuðnings við málstað araba.
0*
Aldrei hefur niðurlæging Arafats verið slík
sem nú og hefur hann þó marga fjöruna sopið.
Eftir að hann studdi íraksforseta í Persaflóa-
stríðinu átti hann fáa formælendur meðal þjóð-
arleiðtoga og fjárhirslur samtakanna nær
tæmdust. Andstæðingar hans halda því fram
að Óslóarsamkomulagið hafi bjargað samtök-
unum frá hruni.
PLO hefur stjórnað Þjóðarsjóði Palestínu-
manna frá upphafi og greitt framfærslu þús-
unda manna. Arafat heyr ekki einungis harða
valdabaráttu inn á við heldur einnig við öfga-
samtök eins og Hamas, sem eru í hörkubaráttu
við hann um völd og áhrif yfir (búum svæðanna.
Vinsældir hins þreytta leiðtoga hafa þó ekki ver-
ið meiri í tvo áratugi.
Hernám ísraela á Vesturbakk-
anum og Gaza
Frá lokum sex daga stríðsins í júní 1967 hefur
Israel haldið Palestínumönnum í heljargreipum
hernáms á Vesturbakkanum og á Gaza. Á 360
ferkílómetrum Gazasvæðisins býr um ein
milljón araba í örbirgð og fimm þúsund gyðing-
ar í svokölluðum landnemabyggðum. Slíkar
byggðir kalla á gífurlega öryggisgæslu fyrir ísra-
elsk stjórnvöld. íbúarnir fá aðstoð frá Hjálpar-
stofnun Sameinuðu þjóðanna fyrir Palestínu-
menn, frá Hamas og Fatah, hreyfingu Arafats
og síðan 1994 frá heimastjórn sinni. Frá 1948
tilheyrði Gaza Egyptalandi og Vesturbakki
Jórdanár og Austur-Jerúsalem tilheyrði Jórdan-
íu. Á Vesturbakkanum búa um tvær milljónir
manna, þar af um 170.000 gyðingar í svoköll-
uðum landnemabyggðum. Stjórnvöld í ísrael
taka af rafmagn, vatn, síma, loka skólum og
setja á ferðabann í nafni sameiginlegra fjölda-
refsinga. fbúar herteknu svæðanna verða að
hafa sérstök leyfi til ferða og vinnu og efna-
hagslíf þeirra fer mjög eftir aðgengi þeirra til at-
vinnu. Þessi vonlausa og niðurlægjandi staða
hefur án efa stuðlað að tilvist og stuðningi
Palestínumanna við Hamas-samtökin og hið ís-
lamska Jihad.
Bakgrunnur deilunnar
Löndin fyrir botni Miðjarðarhafs eru krossgötur
þriggja heimsálfa. Þar eru eingyðistrúarbrögð
heimsins upprunnin og þar mætast menningar-
straumar austurs og vesturs, norðurs og suð-
urs. Áður en flugsamgöngur komu til sögunnar
var svæðið líkt og þrú milli heimsvelda og því
hafa Mið-Austurlönd lengst af verið undir er-
lendri stjórn. Á nítjándu öld komu síðan fram
kröfur nokkurs hóps gyðinga um að þeir ættu
sögulegan og trúarlegan búseturétt ( hinu forna
landi Hebrea. Þessi „réttur" stangaðist á við
fæðingarrétt þeirra sem þar bjuggu og rétt
þeirra til sjálfsákvörðunar, sem mjög var haldið
á lofti á alþjóðavettvangi eftir lok seinni heim-
styrjaldarinnar. Kröfur gyðinga má rekja til land-
lægs gyðingahaturs í Evrópu og stofnunar þjóð-
ernishreyfingar þeirra árið 1897.
Aðdragandinn að stofnun
Ísraelsríkis
Stjórnendur Tyrkjaveldis tóku þá afdrifaríku
ákvörðun að ganga til liðs við Þjóðverja í seinni
heimsstyrjöldinni og olli það bæði Rússum og
Bretum þungum áhyggjum. Samgönguleið
Breta til Indlands og nálægð við Persaflóann
var í húfi. Bretar hófu viðræður við leiðtoga
araba, Feysal Hussein, um stuðning við sjálf-
stæði araba frá Tyrkjum, og hófu þeir uppreisn
gegn Tyrkjaveldi. í bréfaskiptum McMahons
landstjóra í Egyptalandi og Husseins árið 1915
lofa Bretar aröbum landi að launum. Enn er
deilt um hvort það svæði sem seinna var kallað
Palestína hafi verið þar meðtalið og virðist svo
ekki vera. Ári seinna, eða 1916, gerðu Bretar,
Frakkar og Rússar leynilegt samkomulag um
að skipta löndum Tyrkjaveldis á milli sín. Sam-
komulagið er kennt við ráðherrana Sykes og
Picot. Rússar drógu sig út úr ráðabrugginu og
birtu samkomulagið eftir byltingu bolsévika.
Næstu sögulegu bréfaskriftir breskra ráða-
manna, Balfour-yfirlýsingin, áttu eftir að valda
straumhvörfum og má segja að með þeim hafi
friðurinn verið úti og deila araba og síonista
hefjist. Utanríkisráðherra Breta, Lord A.J.
Balfour, hét gyðingum þjóðarheimili (a national
home) í bréfi til bresks gyðings, L. Rotschild, 2.
nóvember 1917. í bréfinu er loforðið skilyrt því
að borgaraleg og trúarleg réttindi þeirra sem
fyrir eru í landinu verði ekki skert. Slík yfirlýsing
milli stjórnvalds og borgara getur ekki staðist
samkvæmt alþjóðalögum. Síonistar túlkuðu yf-
irlýsinguna um leið sem opinberan stuðning
Breta við stofnun sjálfstæðs ríkis í hinu forna
fsrael. Bretar voru síðan undir miklum þrýstingi
frá síonistum allt tímabilið 1920-1948 er þeir
voru við stjórnvölinn í Palestínu. Margir síonist-
ar í Bretlandi og víðar voru áhrifamiklir og þeir
voru vel skipulagðir, m.a. með langtímaáætlun
um ríkisstofnunina. Eftir dauða hins austurríska
stofnanda hreyfingarinnar, Theodors Herzl, árið
1904, tóku öflugir menn við, t.d. Chaim Weiz-
mann, sem varð fyrsti forseti ísraels. Þrátt fyr-
ir kröftugan áróður og hvatningu voru fáir gyð-
ingar tilbúnir að taka sig upp frá heimalöndum
sínum. Þeir sem fluttu til Palestínu á þriðja ára-
tugnum voru flestir fátækir innflytjendur frá
Rússlandi og Austur-Evrópu. Vonir araba um
stofnun sjálfstæðs ríkis urðu að engu, í staðinn
var löndunum skipt upp í nýjar einingar, þjóð-
ríki. Bretar sömdu um landamæri íraks og
bjuggu til nýtt ríki, Trans-Jórdaníu og Palestínu.
Frakkar héldu yfirráðum yfir Sýrlandi og L(-
banon og réðu landamærum þeirra.
Tilurð þjóðernishyggju araba og
Palestínumanna og stjórn Breta
1920-1947
Frá öndverðri sextándu öld lutu lönd araba yfir-
ráðum soldánsins í Konstantínópel. Stjórnin var
fjarlæg og í raun komin að fótum fram. Á þessu
tímabili (1517-1916) litu íbúar svæðisins fyrst
og fremst á sig sem múslima og soldáninn var
verndari íslams. Næst töldu þeir sig araba og
þá íbúa Sýrlands. Svæðið sem hafði áður til-
heyrt Beirút og Damaskus-héruðum varð að
verndarsvæði Breta og nefndu þeir það sínu
forna nafni, Palestínu. Árið 1922 fól Þjóða-
bandalagið Bretum að stjórna verndarsvæðinu