Tímarit Máls og menningar - 01.05.2002, Blaðsíða 55

Guja Dögg Hauksdóttir: Landstag hugans - staðir og staðteysur tmm
bls. 53
ir skuggana beint niður af þakbrúnum jafnt sem
fólki eða trjám. Hér norðan til er þetta allt óræð-
ara, sólin er í sífelldum leik við skýin, skáskýtur
sér af breytilegum styrk yfir byggingar og land,
sem eiga það til hvort tveggja að renna alveg
saman í skuggaleysinu eða senda frá sér ógn-
arlanga skugga í sýrðum litum vetrarsólar.
Rýmin í landslaginu virðast eiga fleiri líf, ým-
ist þétt eða opin, spennandi eða róleg, þrungin
krafti eða flðt. Og tilvist bæði bygginga og
manna í rýminu tekur breytingum í takt við um-
hverfið.
Myndin af Norræna húsinu í Vatnsmýrinni
(mynd 6) er tekin einn af þessum ævintýralegu
dögum um sumarsólstöður. Þótt ég hafi búið í
næsta nágrenni til margra ára hafði ég aldrei
tekið eftir því að á miðnætti þessa fáu daga á
ári sem sólin skín nánast úr norðurátt, þrýsta
geislar sólarinnar sér á milli stæðilegra bygg-
inga Háskóla íslands, sem standa aðeins ofar í
landslaginu, og beinlínis kveikja í undarlega
formuðum toppi hússins. Fyrirbærið stendur
aðeins yfir í nokkrar mínútur þar sem sólin
heldur áfram gangi sínum og hverfur á bak við
aðalbyggingu Háskólans. Arkitektinn, hinn
finnski Alvar Aalto, var þekktur fyrir að vefa
byggingar sínar mjög náið með umhverfinu,
hann eyddi löngum tíma í að kynnast því og
nýtti sér það mjög meðvitað við hönnun húsa
sinna. Það er engin tilviljun að strýtan, eða
toppurinn, sem stendur upp úr látlausri, hvítri
jarðhæðinni er klæddur háglansandi, fjólubláum
flísum sem nokkra daga á ári - og aðeins ef
heiðskírt er - lifna við í appelsínugulu og rauðu
litahafi augnabliksins. Byggingin lætur sér
þannig ekki nægja að uppfylla praktísk skilyrði
kaffihúss og bókasafns með meiru, heldur
dregur fram sérstöðu og gæði staðarins sjálfs
og vísar þar að auki til norrænu nágrannanna og
sameiginlegra náttúrukosta.
Ráðhús Reykjavíkurarkitektanna í Stúdíó
Granda birtist hér jafndimmbláan vetrardag
(mynd 7). Byggingin heldur niðri í sér andanum
og bíður vors, en Ijóstýrur út um vandvirknis-
lega formaða gluggana á frosið vatn Tjarnarinn-
ar vitna um seigfljótandi líf í skjóli þykkra
veggja. Klassísk reglusemi glugga sem allir
væru einnar stærðar og gerðar, lagðir í föstum
takti yfir veggflötinn myndu ekki skila þessum
þunga andardrætti á sama hátt, þessari þolin-
móðu spennu. Sérstaða lítillar þjóðar sem
þrjóskast við að draga fram lífið á norðlægum
mörkum hins byggilega heims er með þessum
einfalda hætti meitluð í byggingarlist sem á
engan sinn líka annars staðar.
Landslag og byggingarlist
Þegar unnið er með landslag og menningarleg
skilyrði þannig að „innbyggðum" gæðum þess
sé miðlað í manngerðu umhverfi, byggingum
sem hraðbrautum, er næsta víst að útkoman
auðgar líf þeirra sem fara um það. Næmi og
virðing fyrir samspili þessara atriða - í stað ein-
tómra „sólista", vinnur gegn firringu og „stað-
leysum" sem einkenna byggð æ meir.
Reykjavík býr yfir einstöku bæjarstæði, þótt
langt sé frá því að alltaf hafi verið unnið meðvit-
að með þann efnivið.
Hinu nýbyggða baðhúsi við ylströndina í
Nauthólsvík (arkitektar Arkibúllan) (mynd 8) er
þrýst inn í landslagið og leggst það þannig svo
lítið ber á við hlið grænna tungna sem fyrir eru,
leifar mannvirkja frá seinni heimsstyrjöldinni.
Fínleg tréklæðningin í útveggnum kveðst á við
gullinn sandinn í fjörunni og undirstrikar þannig
milt yfirbragð lárétts flatarins sem býður upp á
afslappaða dægradvöl langra daga.
Yfirgefið Ijóskastarahús hermanna við Atl-
antshafið í öllu sínu veldi stendur hins vegar
hnarreist og býður októberstormi byrginn
(mynd 9). Skýrt, nánast grafískt form bygging-
arinnar ber sjálfsöruggt við órólegan himininn,
sama hvað á dynur. Forgengilegir hlutar húss-
ins eru löngu horfnir, en því áleitnari er styrkur
járnbentrar steinsteypunnar sem eftir stendur.
í samanburði við stórkarlalegt grjótið í garðin-
um er vitnisburður mannsins þó nánast eins og
hnerri.
Þó að myndirnar séu teknar á ólíkum jöðrum
borgarinnar í Nauthólsvík við Fossvog og vest-
ast á Seltjarnarnesi og sýni í raun breidd þeirr-
ar fjölbreytni sem náttúran býður upp á hér í
borginni, má nota einlæg tengsl hinna ólíku
bygginga við hið ólfka landslag í öðru sam-
hengi. Ekkert mælir gegn því að nota sömu
nálgun á þéttari byggð þar sem upprunalegt
umhverfi er orðið lítið áberandi, og jafnvel snið-
gengið með öllu af ráðríkum byggingum og
mannvirkjum sem átta sig ekki á að þau eru
hluti af heild, en ekki einleikarar í keppni hver
við annan.
Gervilegt afturhvarf til fortíðar eða kjánaleg
eftiröpun á útlenskum ímyndum, sem ekki falla
að íslenskum veruleika, kynda undir óþreytandi
leit að sjálfsmynd þjóðar sem endurspeglast í
menningu hennar, byggðri sem hugsaðri.
Það er þessi grunnhugmynd samhengis og
samspils manns og staðar sem einkennir nýja
heimsmynd nýrrar aldar.
Guja Dögg Hauksdóttir (f. 1965) er arkitekt og kennari f arki-
tektúr. Allar Ijósmyndir eru eftir greinarhöfund. Kortið er frá
Árbæjarsafni.