Tímarit Máls og menningar - 01.02.2005, Blaðsíða 82

Jón Yngvi Jóhannsson
íslandi.1 Saga Karitasar endurspeglar að nokkru leyti feril þessara kvenna,
en í henni felst líka útópískur draumur um sögu sem getur farið á annan
veg, um óvenjulega konu sem brýst út úr því hlutverki sem öldin hefur
úthlutað henni.
Karitas er ung stúlka á íslandi í upphafi 20. aldar. Yfirstéttarkona á
Akureyri uppgötvar myndlistarhæfileika hennar og henni býðst að fara á
Konunglegu listaakademíuna í Kaupmannahöfn og læra þar sér að
kostnaðarlausu. En þegar heim er komið reynist allt annað en auðvelt
fyrir Karitas að fylgja listamannsdraumnum eftir og þegar hún svo
verður ástfangin af sjómanni sem býr í einangrun á Borgarfirði eystra
verður togstreitan á milli ástarinnar og listarinnar enn erfíðari.
Sagan spannar vítt svið, tilfinningalega og bókmenntalega. Umhverfi
sögutímans birtist ljóslifandi, oft með býsna beittum írónískum broddi.
í sögunni skiptast á raunsæir frásagnarkaflar og ljóðrænni kaflar sem
bera titla líkt og þeir séu málverk eða skissur. í þeim köflum talar Karitas
sjálf í fyrstu persónu. En þetta er líka dramatísk ástar- og örlagasaga. f
lokin verður hún næstum því melódramatísk. Þetta er bók um sterkar
ástríður og mikil innri átök, sterkar andstæður, bæði milli ólíkra persóna
og innra með aðalsöguhetjunni. Kristín Marja hefur áður lýst sterkum
konum og miklum örlögum, en þessi bók er öll stærri í sniðum en síð-
ustu verk hennar, blæbrigðaríkari og magnaðri.
Auður Jónsdóttir hefur allt frá því hún sendi frá sér fyrstu skáldsögu
sína, Stjórnlausa lukku, verið í hópi efnilegri ungra skáldsagnahöfunda.
Það er óhætt að fullyrða að í nýjustu skáldsögu sinni, Fólkinu í kjallar-
anum, springi hún út sem fullþroskaður skáldsagnahöfundur. í sögunni
er lýst fólki sem allt tengist aðalpersónunni, Klöru. Foreldrar hennar og
systir eru öll illa haldin af alkóhólisma og tilheyrandi sjálfsblekkingum.
Sjálf hefur Klara valið sér líf sem virðist alger andstæða þess sem hún er
alin upp við: öruggt líf í sambúð við traustan og efnahagslega vel stæðan
ungan frjálshyggjumann. Sagan greinir frá uppgjöri sem Klara neyðist til
að ganga í gegnum. Megineinkenni sögunnar og helsti styrkur liggur í vel
sköpuðum persónum sem öllum er lýst af sterkri samúð og skilningi.
Líkt og fyrri sögur Auðar er Fólkið í kjallaranum hefðbundin raunsæ-
issaga sem fýrst og fremst fjallar um fólk í samtímanum og vandamál
þess. En þessi saga er miklu þroskaðra verk, persónurnar og tengsl þeirra
eru flóknari, stíllinn margbrotnari, frásagnarhátturinn öruggari. En eins
og í fyrri bókum tekst Auði að gera hvort tveggja í senn, að afhjúpa veik-
leika persónanna og misgerðir og vekja með þeim djúpan skilning og
samúð.
Fjölskyldutengsl og ábyrgð á öðrum eru einnig þungamiðjan í skáld-
80
TMM 2005 • 1