Tímarit Máls og menningar - 01.02.2005, Blaðsíða 81

Glæpur, refsing, ábyrgð
Ár kvenna
Glæpir og refsingar koma sem sagt víða við sögu í skáldsögum ársins
2004. Ef við bætum svo við þriðja hugtakinu: ábyrgð, koma enn fleiri
skáldsögur inn í myndina. Ég nefndi hér í upphafi að á þessu ári hefðu
komið út óvenjumargar öflugar skáldsögur eftir konur. Þrjár þeirra,
Fólkið í kjallaranum eftir Auði Jónsdóttur, Rigning í nóvember eftir Auði
Ólafsdóttur og Bátur með segli og allt eftir Gerði Kristnýju - allt verð-
launabækur - eiga sameiginlegt að fjalla um fjölskylduna og ábyrgð
fólks hvers á öðru. Fjórða sagan sem hér er til umræðu, Karitas án titils
eftir Kristínu Marju Baldursdóttur, íjallar einnig um togstreitu milli
hefðbundins hlutverks kvenna í hjónabandi og fjölskyldu annars vegar
og frelsis hins vegar. Rétt eins og „glæpasögur“ þeirra Braga og Kristínar
eru þessar sögur til marks um visst endurhvarf til samfélagslegra við-
fangsefna í íslenskum skáldsögum síðasta árs. Vissulega hafa á liðnum
árum komið út skáldsögur sem fjallað hafa um fjölskylduna á einn eða
annan hátt, sögur eins og Hamingjan hjálpi mér I og II eftir Kristínu
Ómarsdóttur og skáldsögur Vigdísar Grímsdóttur eins og Grandavegur
7. En skáldsögur ársins gera þetta á jarðbundnari hátt en við höfum séð
lengi.
Bátur með segli og allt eftir Gerði Kristnýju er fjölskyldusaga með ívafí
af spennusögu. Þar fléttast saman tveir þættir í lífi ungrar konu sem
nefnist Oddfríður. Hún hefur starf sem blaðamaður um svipað leyti og
faðir hennar deyr. I kjölfarið þarf hún að taka ákvarðanir um framtíð
sína, bæði í atvinnulífinu og gagnvart fjölskyldu sinni. Aðstæður Odd-
fríðar í fjölskyldulífinu og í starfi hennar sem blaðamaður eiga það sam-
eiginlegt að hún þarf að ákveða með hverjum hún stendur, hvort hún
stendur við skuldbindingar sínar eða ákveður að standa með sjálfri sér og
lifa lífinu á eigin forsendum. Átökin í sögunni eru þannig á milli skyldu
annars vegar og frelsis hins vegar, þess að láta fortíðina og jafnvel eigin
skuldbindingar ráða för, eða taka örlögin í eigin hendur.
Karitas án titils eftir Kristínu Marju Baldursdóttur hverfist að nokkru
leyti um sömu togstreitu þótt um meira sé að tefla. Þar stendur valið milli
skyldu og sköpunar. Karitas án titils er söguleg skáldsaga og lýsir vel
stöðu fyrstu kynslóðar íslenskra kvenna sem lærði myndlist. Hrafnhildur
Schram hefur rannsakað sögu þessara kvenna. Þær lögðu allar penslana
á hilluna, giftust og fengu útrás fyrir listþörf sína í hannyrðum eða
kennslu. Hrafnhildur segir framlag þeirra „fremur menningar- og
kvennasögulegs eðlis en listfræðilegs“ en þær hafi átt drjúgan þátt í því að
undirbúa jarðveginn fýrir þá sem fyrstir gerðu myndlist að ævistarfi á
TMM 2005 ■ 1
79