Tímarit Máls og menningar - 01.02.2005, Blaðsíða 76

Jón Yngvi Jóhannsson
Það er semsagt engin ástæða til að kalla eftir kynslóðaskiptum þótt
fram komi nýir og spennandi höfundar. Hvað sem því líður þá voru
skáldsögur þeirra Einars Más Guðmundssonar og Ólafs Jóhanns Ólafs-
sonar báðar dæmi um það sem lesendum er vel Ijóst þótt höfundum þyki
sjaldnast gott að heyra það: Góðir höfundar skrifa misgóðar bækur.
Kannski er megingalli þessara bóka sá sami; þær eru endurtekning á því
sem þessir ágætu höfundar hafa gert áður. Sakleysingjarnir eftir Ólaf
Jóhann líða fyrir það að frásagnaraðferðin og persóna söguhetju eru
keimlíkar því sem lesendur þekkja úr síðustu tveimur bókum hans auk
þess sem þeir sögulegu atburðir sem stuðst er við hanga hálfpartinn utan
á sögunni. Með Slóð fiðrildanna sem kom út Í999 fann Ólafur form og
stíl sem henta honum mjög vel, en hafa síðan staðnað nokkuð. Viðfangs-
efni sagna hans hafa líka lengi verið þau sömu. Heimur hinna ríku og
voldugu, siðferði og uppgjör fólks sem þarf að kljást við drauga fortíðar-
innar, taka ábyrgð á eigin gjörðum og misgjörðum.
Skáldsaga Einars Más Guðmundssonar, Bítlaávarpið, er nokkuð fiókn-
ara dæmi. í sögunni er vakinn til lífsins sögumaður og aðalpersóna fyrstu
þriggja skáldsagna Einars Más, Riddara hringstigans, Vœngjasláttar íþak-
rennum og Eftirmála regndropanna. Þessi sögumaður, Jóhann Pétursson,
er gömlum aðdáendum Einars að góðu kunnur. Hann kom með látum
inn í íslenska skáldsagnagerð og hlýtur að teljast ein helsta hetja þeirrar
nýsköpunar skáldsögunnar sem átti sér stað á níunda áratugnum. I fýrri
bókunum er Jóhann einkennilega samsett persóna. Hann er hvort tveggja
í senn, lítill strákur og hámenntaður bókmenntamaður sem vitnar hægri
vinstri í heimsbókmenntirnar allt frá Hómer til Sigfúsar Daðasonar.
Hann hefur yfirgripsmikia þekkingu á heimi hinna fullorðnu, lögum
hans og reglum en horfir alltaf á hann frá sjónarhóli barns. Jóhann er alls
ekki raunsæ persóna heldur hluti af ævintýrinu sem skapað er í þessum
bókum.
Þegar Jóhann birtist nú aftur er persónan Jóhann á unglingsaldri, en
sögumaðurinn er á hinn bóginn orðinn fullorðinn. Frásögnin er endur-
lit fullorðins sögumanns til bernskuáranna og þetta endurlit er fullt af
fortíðarþrá og eftirsjá í staðinn fýrir það ólgandi líf og ævintýri í núinu
sem einkenndi textann áður. Þess vegna verður Bítlaávarpið aldrei jafn
sterk heild og fyrri bækurnar og þótt einstakar frásagnir séu sprúðlandi
og skemmtilegar er heimur sögunnar ekki sama ævintýrið. Sagan
einkennist af eftirsjá og endurtekningu fremur en endurnýjun.
En ég held semsagt að fjölbreytni hafi einkennt síðasta ár þegar við
lítum yfir skáldsagnasviðið. Við upprifjunina má taka upp ýmsa þræði.
Þetta var árið þegar margar áberandi góðar skáldsögur komu út eftir
74
TMM 2005 ■ 1