Tímarit Máls og menningar - 01.02.2006, Blaðsíða 38

JÓRUNN SlGURÐARDÓTTIR
ferðum sé ennþá beitt, aðeins með ísmeygilegri hætti. f fjölmiðlum á
hægri kantinum hefur Elfriede Jelinek hvað eftir annað verið kölluð
óvinur Austurríkis sem stöðugt driti í eigið hreiður. En hún hefur ekki
látið það á sig fá heldur haldið áfram að skrifa beinskeyttar, afhjúpandi
ritgerðir og skáldskap. Það var því ekki auðvelt fyrir austurrísk stjórn-
völd að gleðjast innilega yfir þeirri athygli sem skyndilega beindist að
verkum og persónu Elfriede Jelinek þegar hún fékk Nóbelsverðlaunin.
Út frá framansögðu þarf ekki að koma á óvart að yfirskrift Nóbels-
ræðu Jelinek skyldi vera Im Abseits (Utanveltu) sem er sannnefni í fleiri
en einum skilningi. í fyrsta lagi var Elfriede Jelinek ekki viðstödd verð-
launaafhendinguna. Gestir í Stokkhólmi námu orðin af vörum hennar
á risavöxnum sjónvarpsskjám. Skarpleitt andlitið fyllir skjáinn og rauð-
málaðar varir iða mjúklega við að framleiða texta. Hér er vel haldið utan
um orðin, sem hafa verið vandlega valin af nákvæmni og frumleika.
Henni er einkar lagið að afskræma hið viðtekna með grótesku mynd-
máli til að skapa nýtt sjónarhorn, nýja sýn á raunveruleikann.
í þakkarræðunni byrjaði Jelinek á því að líkja raunveruleikanum, við-
fangsefni skáldanna, við hárlubba, úfið hár sem iilmögulegt er að greiða
niður úr. Orðin, tungumálið sem notað er til að iýsa þessum raunveru-
leika, eru hins vegar oftar en ekki slétt og felld. Þau eru sveigjanleg,
smeygja sér framhjá hindrunum, draga úr þversögnum, breyta raun-
veruleikanum. En hver er raunveruleikinn? Þekkjum við hann í raun og
veru? Þekkja skáldin raunveruleikann með öðrum hætti en lesendur.
„Skáldin safna hárinu saman, búa til frísúr - hár-greiðslu“, sagði Jelinek,
en raunveruleikinn eins og hann birtist okkur í draumi er ekki raun-
veruleiki - eða hvernig má skilja eftirfarandi?
Skáldin strjúka hendi í gegnum lubbann og safna örvæntingarfull hárinu
saman í greiðslu sem umsvifalaust sækir á þau að næturlagi. Eitthvað er ekki
eins og það á að vera með útlitið. Flott uppsetta hárið má aftur reka út úr heimi
draumanna en án þeirra lætur hárið ekki að stjórn, lætur raunveruleikinn ekki
að stjórn. Eða fellur saman og hangir nú eins og slör fyrir andlitinu, einmitt
þegar hafði tekist að hemja það. Eða rís ósjálfrátt vegna hryllingsins sem stöð-
ugt á sér stað. Það er einfaldlega ekki hægt að koma skikki á þetta. Sama hvað
greiðan með örfáum og brotnum tindunum er dregin oft í gegn. Það gengur
ekki. Eitthvað er nú enn síður eins og það á að vera.
Þetta var upphaf nóbelsræðu Elfriede Jelinek þar sem í löngu máli er
hringsólað í kringum ómöguleika þess að fá raunveruleika og texta til
að falla hvorn að öðrum. Tungumál hennar er einatt svo flókið að
nauðsynlegt er að láta setningarnar hljóma aftur og aftur, leyfa þeim að
36
TMM 2006 • 1