Tímarit Máls og menningar - 01.02.2006, Blaðsíða 41

Utanveltu
Haneke kvikmynd eftir bókinni með Isabelle Huppert í hlutverki píanó-
kennarans Ericu. Myndin þykir öðrum þraeði milda ofbeldið sem
gegnsýrir bókina en um leið er myndræn útfærsla ofbeldis að sínu leyti
meira sjokkerandi en orð á blaði sem lýsa því sama. Það sem þó er
kannski áhugaverðast þegar kvikmyndin er borin saman við bók-
menntaverkið er hvernig hvort formið fyrir sig opinberar eigin styrk
gagnvart viðfangsefni sínu. Sjálf sagði Elfriede um kvikmyndina Píanó-
leikarann: „Kvikmynd getur aldrei dregið fram hið dæmigerða eins og
ég reyni að gera í bók minni. Kvikmynd kemst aldrei undan hinu örlaga-
bundna í persónum sínum.“
Það er auðvelt að láta sogast inn í innihaldsríkt tungumálið og hina
ótrúlegu og rökföstu sögu píanókennarans Ericu Kohut. Frásagnarmát-
inn er beinskeyttur, sögumaður aldrei langt undan persónunum sem
hann teflir fram. Ericu var ætlað að verða frægur konsertpíanisti. Hún
varð það ekki heldur lifir frystri tilveru undir járnaga og afskiptasemi
móður sinnar, sefur meira að segja í sama rúmi og móðirin, sem var
svikin um sinn draum.
Þetta er saga um misnotkun, um kúgun og uppreisn, sem er svo dulin
og full af skömm og hatri að hún endar með tortímingu. Og það eru
ekki aðeins persónur, manneskjur, sem eiga hér hlut að máli og draga
aðra með sér 1 tortíminguna. Bókin fjallar nefnilega ekki síður um
listina, tónlistina, hvernig hún er misnotuð og henni misbeitt í sam-
félagi þar sem stéttaskipting og snobb eru viðmið. Hér kemur einnig
snilligáfan við sögu og þá auðvitað líka sársaukinn, hinn frægi, sem
gestir í Vínarfílharmóníunni geta lesið um í efnisskrám tónleika og
miðlað öðrum sem ekki skynja rétt. Elfriede útlistar hann í Píanóleik-
aranum:
Sársauki Beethovens, sársauki Mozarts, sársauki Schumanns, sársauki Bruck-
ners, sársauki Wagners. Þessi sársauki er þar með eign þess og þess eins sem
sjálfur er eigandi Pöschl skóverksmiðjunnar eða byggingarefnastórmarkaðar
Kötzler. Beethoven leysir hreyfiafl óttans úr læðingi og herrarnir hvetja á móti
óttaslegna starfsmenn sína. Eiginkona doktorsins hefur fyrir löngu öðlast inn-
sýn í sársaukann. í tíu ár hefur hún leitað skilnings á síðustu leyndardómunum
í sálumessu Mozarts. Fram til þessa hefur henni ekkert orðið ágengt vegna þess
að þetta verk verður ekki skilið. Við öðlumst aldrei þekkingu á því. Eiginkona
doktorsins segir þetta mesta snilldarverk sem samið hefur verið eftir pöntun
í tónlistarsögunni, það er fullvíst að hennar mati og nokkurra annarra. Eigin-
kona doktorsins er ein fárra útvaldra sem vita að til eru hlutir sem þrátt fyrir
staðfastan vilja verða ekki skýrðir. Hvað er þá eftir til að ráða í? Það er óskýran-
legt hvernig slíkt hefur nokkru sinni getað orðið til. Það sama má segja um
mörg ljóð sem enginn ætti heldur að útskýra. Leyndardómsfullur, ókennilegur
TMM 2006 • 1
39