Tímarit Máls og menningar - 01.02.2006, Blaðsíða 44

JÓRUNN SlGURÐARDÓTTIR
antíkur og alræðis á íslensku. Leikstjórinn Óskar Jónasson skildi verkið
heldur ekki þessum sögulega skilningi heldur klippti það og skar niður
þannig að úr varð skemmtileikur um losta, svall og snilligáfu. Clara S.
er viðkvæmt verk og fjallar eins og svo mörg önnur verk Elfriede, eink-
um frá fyrri hluta ferils hennar, um togstreituna milli afhjúpunar og
kúgunar listarinnar, listar sem karlveldið hefur gert að skiptimynt rétt
eins og kynverund konunnar. I einu af fyrstu leikritum Elfriede Jelinek,
Hvað gerðist eftir að Nóra yfirgaf eiginmann sinn (1980), vinnur Nóra í
verksmiðju þar sem hún vekur athygli valdamikils manns í viðskiptalíf-
inu. Sá leggur yfir hana loðfeldi og ekur henni um í bíl sínum en þiggur
í staðinn líkama hennar og vílar ekki fyrir sér að beita henni sem kyn-
veru til að komast yfir mikilvægar viðskiptaupplýsingar til þess að auka
enn gróða sinn.
Elfriede Jelinek hefur skrifað mörg leikrit sem hafa orðið afar vinsæl
á leiksviðum Þýskalands. Leikrit hennar hafa vissulega líka verið svið-
sett í heimalandi hennar en þar virðist enn svíða svo sárt í illa grónum
sárum hinnar fasísku fortíðar að umræðan nær sjaldan út fyrir þá
spurningu hvers vegna Elfriede Jelinek þurfi endilega að kasta skít í sitt
eigið fólk. Leikrit hennar í seinni tíð hafa orðið æ sérstæðari. Langir
textar án persónutilvísana sem er eins og fleytt fram á misstórum flek-
um. I formála bókar frá árinu 1997 með þremur leikritum eftir Elfriede,
þeirra á meðal Wolken. Heim (Ský. Heima), skrifar hún undir yfirskrift-
inni „Sinn Egal. Körper Zwecklos“ (Tilgangur einskis verður. Líkami
tilgangslaus) um skyldur leikarans gagnvart textanum. Þar segir hún sér
ekki umhugað um að leikarinn íklæðist tungumálinu heldur sé tungu-
málið líkaminn, þ.e.a.s. textinn líkami leikarans. í þessari líkamlegu
framgöngu tungumálsins sér hún stefnumót hins persónulega og tungu-
málsins í opinberu rými. Leikararnir eru orðin sem þeir mæla en mæla
ekki orðin. Ef til vill er ekki augljóst hvernig ber að skilja þetta. Þýskt
leikhús hefur löngum verið gagnrýnt fyrir ofuráherslu á textann, lík-
aminn virðist jafnvel hafa verið skorinn af neðan við raddböndin. Þetta
má oft til sanns vegar færa, en þegar vel tekst til í sviðsetningunni verð-
ur til annar líkami á sviðinu, líkami hins talaða orðs. Líkami gerður úr
texta, fullur af hugsun og nærveru orðanna líkt og skúlptúr á sviðinu,
ekki ólíkt þeim skúlptúr sem tónlist mótar fyrir hugskotssjónum áheyr-
anda á góðum tónleikum. Leikritið Wolken. Heim er ágætlega læsilegt
svo fremi að lesandinn ætlist ekki til ákveðinnar framvindu með upp-
hafi og endi. Verkið er samsett úr nítján mislöngum köflum sem byggja
á textum eftir þýsku skáldin Hölderlin og Kleist, heimspekingana Hegel,
Heidegger og Fichte, auk tilvitnana í bréf félaga Rauðu herdeildarinnar.
42
TMM 2006 • 1