Tímarit Máls og menningar - 01.02.2006, Page 49

Þorleifur Hauksson
Um fjarvíddir óræðisins
í greininni „Einum bent en öðrum kennt um“ í 3. hefti TMM 2005
sneiðir Kristján Jóhann Jónsson aðeins að umfjöllun um Þórberg Þórð-
arson í íslenskri stílfræði okkar Þóris Óskarssonar (1994). Þar sem ég
ber einn ábyrgð á þeim köflum stendur mér næst að „halda uppi vörn-
um“. Eins og lesendur muna fjallar grein Kristjáns um ritgerð Þórbergs
„Einum kennt öðrum bent“ sem er að uppistöðu eins konar ritdómur
um Hornstrendingabók Þórleifs Bjarnasonar.
Menn líta höfunda og verk misjöfnum augum; ég hlýt að segja að
ýmsar ályktanir um Þórberg sem Kristján dregur eru mér framandi.
Þetta á ekki síst við meintan þjóðernissperring hans á lýðveldisárinu
1944 og forræðisáráttu andspænis rithætti og bókmenntastefnu þjóð-
arinnar. Þetta grundvallast auðvitað á því að okkur Kristjáni ber ekki
saman um hverjum sé „bent“ í ritgerð Þórbergs. Ég mun koma nánar að
þeim ágreiningi hér á eftir.
Merkilegar ritgerðir
Þær ritgerðir tvær sem Þórbergur Þórðarson skrifaði um þetta leyti, „I
verum“ 1942 og „Einum kennt öðrum bent“ 1944, eru vissulega taldar
til grundvallarrita, bæði í íslenskri stílfrœði og víðar. Ástæðan er fyrst og
fremst sú að þetta eru nánast einu ritin um áratuga skeið þar sem fjallað
er um stíl. Langflestir aðrir rithöfundar og fræðimenn viku sér undan
því að ræða um það óskilgreinanlega fyrirbæri. Þessar greinar Þórbergs
falla undir svonefnda forskriftarstílfræði (prescriptive stylistics) sem
setur reglur um æskilega framsetningu, að dómi höfundarins að sjálf-
sögðu. Reglurnar sem Þórbergur setur ganga fyrst og fremst út á
nákvæmni og skýrleika í hugsun, en einnig varða þær smekkvísi í stíl:
að forðast fyrirbæri eins og óþarfar endurtekningar og nástöðu og vana-
bundnar klisjur og tuggur sem hver étur upp eftir öðrum hugsunarlaust.
TMM 2006 ■ 1
47