Tímarit Máls og menningar - 01.02.2006, Qupperneq 95

Bókmenntir
borgaralega samfélags eða reglu ævisögunnar en sögumaður minnir okkur
þráfaldlega á að allt vill verða að sögu.
Með það í huga virðist léttara að horfa ótruflaður á átök samfélagsins og líta
á þau í ljósi síns tíma. Reykjavík þessara ára er örlítið þorp kringum sóðalegan
poll sem er kallaður tjörn. Holræsakerfi er bágborið og lykt til vandræða. Fólk-
ið sem safnast hefur saman á þessum stað horfir saknaðaraugum til sveitanna
þó því sé vel ljóst að þar var ekki vel vært fyrir aðra en landeigendur. í Reykja-
vík hótar bankastjórinn að gefa athafnamanninum á kjaftinn þegar þeir mæt-
ast á götu (107). Kristján Ó Þorgrímsson bókaútgefandi, bæjargjaldkeri og
leikari fær vinnukonuna Guðrúnu Bergsdóttur frá Stóra-Fjalli í Mýrasýslu
dæmda í fangelsi fyrir þjófnað á bláum fingravettlíngum og fleira smádóti sem
metið var á 8 krónur og 25 aura. Kristján bar líklega ljúgvitni í öðru og stærra
máli og átti oftlega í málastappi. Frá slíkum sviptingum er sagt af góðu jafn-
vægi í bók Matthíasar. Héðinn Valdimarsson vex úr grasi við hlið Laufeyjar
systur sinnar i þessu samfélagi. Heimili þeirra systkina er í sviðsljósinu og fjöl-
skyldan kynnist átökum, yfirgangi og óheiðarleika; en einnig efnahagslegum
umbótum, vaxandi menningu og bjartsýnni trú á framfarir.
Kvennabaráttan
Einn þeirra þráða sem snúnir eru saman í ævi fjölskyldunnar er kvennabar-
áttan. Bríet, móðir Héðins, berst stanslaust fyrir bættri stöðu kvenna, hreinlæti
og siðmenntun. Matthías fer vandlega yfir kenningar og viðhorf Bríetar og
jafnframt leggur hann mikla vinnu í baráttu Laufeyjar sem gengur ein í skóla
með strákunum. Kvennabaráttan kemur þó hægt og seint inn því það er sagt
frá svo mörgu öðru. Á bls. 289 er falleg ljósmynd af þeim systkinum, líklega
tekin árið 1900 þegar Héðinn er átta ára en Laufey tíu. Sagan er þá að komast
í 300 síður en aðalpersónan ekki af barnsaldri. Þess er auðvitað skylt að geta að
annað bindi átti að fylgja þessu en Matthíasi entist ekki aldur til þess.
Árið 1907 gekk Laufey í málfundafélagið Framtíðina og átti í útistöðum við
skólabræður sína. Hún virðist hafa verið frekar viðkvæm manneskja og ör-
geðja. Hún hefur greinilega haft mikil áhrif á skólabræður sína en sennilega
hefur það verið henni erfitt að standa í fremstu víglínu. Laufey útskrifast svo
1910 og Héðinn 1911, kvenréttindaárið mikla þegar Hannes Hafstein keyrði í
gegn frumvarp um að konur hefðu jafnan rétt til embætta, náms og náms-
styrkja. Bríet virðist hafa verið börnum sínum góð þó að hún hafi sennilega
verið nokkuð ströng og kröfuhörð. Af ýmsu sem Matthías tínir til má ætla að
það hafi verið Laufeyju erfiðara en Héðni. Skapsmunir hennar eru sveiflu-
kenndari en auðvitað getur enginn sagt hversu náið það tengist því að vera
dóttir fyrstu öflugu kvenréttindakonu íslands, konu sem hlaut að krefjast mik-
ils af dóttur sinni og var þar að auki milli tannanna á fólki og varð fyrir aðkasti
þó hún hlyti einnig viðurkenningu og lof.
Héðinn elskar og virðir móður sína en hann andmælir henni og stendur
uppi í hárinu á henni og þau skilja ekki alltaf hvort annað. Án þess að það sé
TMM 2006 ■ 1
93