Tímarit Máls og menningar - 01.02.2006, Blaðsíða 100

Bókmenntir
En þó þetta sé almennt viðleitni skáldsins til að gefa sjálfinu eitthvert rými,
einhverskonar veruleika, þá kemur fyrir að hann þreytist líka á þessari iðju og
ýtir frá sér fortíð og framtíð (,,Hlé“) til að leyfa huganum að verða eitt með
útsýninu, í stundinni (,,Hafið“). Hin tvíbenta afstaða til sjálfsins er sú, að þegar
hann fæst við að gefa sjálfinu merkingu með því að tengja það við fortíðina,
hvort sem það er sagnfræðileg fortíð eða eigin bernska, þá er hann á þeirri
skoðun að sjálfið sé til, en þegar hann (sem þá er ekki hægt að tala um sem
slíkan) leitast við að losna undan fortíð og framtíð og verða bara það sem hann
horfir á þá og þá, er hann á þeirri skoðun að sjálfið sé ekki til. Yfirþyrmandi
tilfinning um merkingarleysi, hverfulleika, og formleysi þess sem þetta skynjar
leiðir til þess að hugmyndin um sjálf orkar á skáldið sem tilbúin merking,
framhald af tilbúnu merkingarneti mannanna sem hann finnur sig ekki í. Þess
vegna eru ljóðabækur Jónasar verk eftir mann sem er hálfpartinn á þeirri skoð-
un að hann sé ekki til, sem gæti verið skemmtilegt innlegg í umræðuna um
höfundarhugtakið, ef maður vildi fara út í slíkar vangaveltur. Slíkt gæti þó
verið hættulegt, maður gæti týnt sér við slíka iðju.
í hvar endar maður? er ljóðið „Gluggasæti“ þar sem segir meðal annars: „Ég
líð um landslag skreytt / þorpum og köstulum, miðöldum / eina sem gerist í lífi
mínu / er að útsýnið breytist / er það nóg?/ er nógur munur/ á gluggasæti á
fleygiferð/ og mér á ferð i því sæti?“ Jónas er ekki viss um að það sé tiltakanleg-
ur munur á gluggasæti í lest á ferð og honum sjálfum á ferð í því sæti. Hann
efast sem sagt um tilveru sjálfsins. Og ef það er eitthvert sjálf, er hann stundum
ekki viss um hvort það sé meira en staðirnir sem það skynjar.
Staðirnir og samruninn
í ljóðum Jónasar tengist sjálfið gjarnan ákveðnum stöðum. í ljóðinu „Sjálfs-
mynd“ í bókinni Hliðargötur (2001) segir til dæmis beinlínis að Staðarskáli sé
miðjan í sjálfsmyndinni. í öðrum ljóðum spáir hann í hvað staður er og hvar
mörkin milli hans og sjálfsins liggja. Sumir staðir gera að skáldinu finnst það
vera meira til, og það verði að segja eitthvað. Ljóðið „Viðbót“ er í hvar endar
maður? (bls. 19):
Fjöllin innvið Langjökul
segja mér ævinlega eitthvað, ég
er þannig maður, allt orkar á mig
(missterkt) allt talar, þetta er þannig heimur
En borin von ég skilji...
Fjöllin innvið Langjökul þau
tala ekki eins og maður við mann
heldur kveikja tilfinningu: líkast því sem
blásið sé í glóð og ég verði meira til
Meira til án þess að vita
hvað skal gera með þá viðbót
eða um hvað ljóð þetta fjallar
98
TMM 2006 • 1