Tímarit Máls og menningar - 01.02.2006, Síða 114

Leiklist
þræði framar. Vissulega er reynt að koma táknvísunum til skila í verkinu í
gegnum leikmynd, leik og tónlist, en þær eru ekki nógu sterkar til að áhorfand-
inn átti sig á vísbendingunum, túlkun hans fipast og merking sagnanna tapast.
Einkenni skrifa Svövu, mynd- og táknsæi, þar sem snilldarlegur leikur að
orðum afbyggir raunveruleikann og gerir hann fantastískan, hentar jarð-
bundnara listformi leikhússins illa. En sögur hennar bjóða upp á marga fleti.
Hún skapar persónur og umhverfi sem vel er hægt að laga að leikhúsi og það er
þráður í sögum hennar sem leikgerðin raskar ekki mikið. Vala hefur ekki
nútímavætt sögur Svövu, eins og algengt er þegar byggt er á gömlum grunni.
Konurnar í verkunum berjast ekki um laun, stöðuhækkanir og fæðingarorlof,
eins og jafnréttisbarátta dagsins snýst að miklu leyti um. En þó að sögur Svövu
gerist að mestu inni á heimilunum, sem vel að merkja eru enn vígvöllur kven-
frelsisbaráttunnar, fjalla þær í grunninn um vanda sem er sá sami og alltaf;
stöðu kvenna og tilvistarkreppu í karllægu samfélagi. Vala nær að fanga þenn-
an rauða þráð í sögum Svövu og lætur eftir rými fyrir túlkanir áhorfenda
nútímans.
Á árinu 2005 var haldið upp á nokkra áfanga í jafnréttissögu íslands; 90 ár
síðan íslenskar konur fengu kosningarétt og kjörgengi til Alþingis, 30 ár síðan
kvennafrídagurinn var haldinn, 25 ár síðan Vigdís Finnbogadóttir var kjörin
fyrsti kvenforseti þjóðarinnar. Að ýmsu leyti voru þessi hátíðahöld sætbeisk
þar sem margir töldu að íslendingar ættu enn alltof langt í land, að árin hefðu
ekki skilað nægilegum árangri í jafnréttisbaráttunni og að á sumum sviðum
værum við föst í sama óþolandi farinu. En það er gaman að fagna tímamótum,
að horfa til baka og fram á veginn, endurnýja kraftana og berjast áfram í átt að
betri tíð. Sem rithöfundur var Svava Jakobsdóttir tvennt; stórkostlegur stílisti
sem ruddi veg módernískra skrifa á íslandi, og sterkur ádeilupenni sem ruddi
kvenréttindabaráttunni leið. í Eldhúsi eftir máli finnum við sérstaklega fyrir
því síðara og þvílík ósköp sem það á vel við okkar tíma. Skrif Svövu voru
mikilvægt liðsinni við hina nýju kvennahreyfingu sem var að fæðast undir lok
sjöunda áratugarins en það er vel við hæfi að rifja sögur hennar upp, setja þær
í nýtt form og róta aðeins upp í meðvitund fólks um samtíma sinn. Ég leyfi mér
að fullyrða að þegar áhorfendur ganga út af þessari sýningu grípur þá löngun
til að lesa sögur Svövu. Hvort sem bækur hennar verða þá lesnar í fyrsta skipti
eða í það þúsundasta, þá sprettur sætbeiskt bragðið fram þegar við áttum
okkur á þeirri sorglegu staðreynd að sögurnar hafa elst vel. Þær eru ekki
minnisvarði um gamla tíma og vandamál sem hafa verið yfirstigin.
Við heiðrum Svövu, en ég hugsa að innst inni óski allir þess að sögur hennar
væru okkur ekki svo kunnuglegar. Sögur Svövu eru nefnilega hvassar ádeilur
á samfélagsmunstur sem okkur gengur illa að brjótast út úr og vinna á. f
sögunum, jafnt sem leikritinu, speglast hryllilegur hversdagsleiki okkar allra.
112
TMM 2006 • 1