Heimsmynd - 01.12.1986, Qupperneq 68

„Eg stóö ein. Tarkovsky haföi valiö mig.
Þaö myndaöist einhver þögull trúnaöur
á milli okkar.“
Ég var kölluð í myndatökur og viðræður.
Síðan var mér boðið hlutverkið.“
- Þú hefur nokkra sérstöðu í þessum
hópi?
„Ég hafði ekkert á bak við mig. Ekkert
fjármagn eins og hinir leikararnir. Ég
stóð ein. Tarkovsky hafði valið mig.
Kannski var staða mín í svolitlu sam-
hengi við stöðu hans. Örlítill endurómur.
Það myndaðist einhver þögull trúnaður á
milli okkar. Það hjálpaði mér.“
Það er auðheyrt að hún ber mikla virð-
ingu fyrir honum og hrifningin er einlæg.
Ég spyr hana um nafn myndarinnar. Af-
hverju heitir myndin Fórnin?
„Raunar var Tarkovsky að leita að
öðru nafni og þá norrænu orði, sem hefði
merkingu en gæti þó staðið sjálfstætt, líkt
og nafn á annarri mynd hans, Stalker.
Það kom til greina að nota eitthvert nafn
um góðkynja norn sem María er, til
dæmis nafnið Norn eða öllu heldur Val-
va. Þessar vangaveltur hans voru sprottn-
ar af því að hann vildi ekki að menn
einblíndu um of á fórnina sem færð er í
lok myndarinnar, því hún segir ekki síður
frá byrðinni. Aðalpersóna myndarinnar
tekur á sig byrði. Hans byrði er loforð
um fórn eins og Jesú tók á sig byrði
heimsins.“
Nú á hún auðvelt með að tala. Henni
er hugleiknara að tala um verk annarra
listamanna en eigin persónu. „Ég verð að
segja þér um hvað myndin fjallar. Hún er
um leikara og menningarskríbent að
nafni Alexander. Hann hefur dregið sig í
hlé frá glaumi heimsins og sest að í húsi
við haf, því hann telur sig búinn að gera
allt sem hægt er. Hann hefur þegar leikið
þann versta eða Ríkharð III eftir Shake-
speare og þann besta, ídjótinn eftir Dost-
ojevski. Með Alexander erii sonur hans
fimm ára, eiginkona og 'dóttir hennar,
Þessi fjölskyldumynd er sú sama og Tark-
ovskys sjálfs. í upphafi myndarinnar
sjáum við Alexander og soninn, sem er
tímabundið mállaus, vera að gróðursetja
stórt, dautt tré. Á meðan segir Alexand-
er syni sínum sögu af munki sem var
fyrirskipað að vökva dautt tré, sem stóð
uppi á fjalli. Dag eftir dag klöngrast hann
upp á fjallið og vökvar tréð. Einn daginn
stendur það í blóma. Að gróðursetningu
lokinni halda feðgarnir heim í húsið því
afmælisveisla stendur fyrir dyrum. Alex-
ander verður 55 ára. María hefur verið
fengin til að aðstoða í veislunni. Myndin
er full af táknum og sögum um yfirnátt-
úrulega hluti. Og það er engu líkara en
að tákn myndarinnar séu öll að koma
fram.“
Hún þagnar og lítur yfir brimgarðinn
og það er ekki laust við að beygur setjist
að mér. Síðan heldur hún máli sínu
áfram. „Eitt atriði myndarinnar sýnir son
Alexanders liggjandi í blóði sínu á gleri á
götu. Fólk æðir fram og aftur í örvinglan.
Þetta atriði var tekið á götu í miðborg
Stokkhólms. Nokkrum vikum síðar var
Olof Palme myrtur, næstum því á ná-
kvæmlega sama stað. Ég held að Tarkov-
sky sjái hluti fyrir. í myndinni eru ein-
hver ragnarök að gerast sem minna á
kjarnorkuvetur. Skömmu eftir að tökum
myndarinnar lauk, varð kjarnorkuslysið í
Chernobyl. Þannig hefur þessi mynd
haldið áfram að ganga upp í raunveru-
leikanum.“
Það er engin tilviljun að Guðrún stóð
fyrir sýningu myndarinnar á íslandi á
meðan á leiðtogafundinum stóð í októ-
ber. Því í myndinni er íslenska konan,
María, sem Guðrún leikur, sú sem getur
komið ástandinu aftur í jafnvægi á þeirri
ógnaröld sem ríkir. Það er augljóst að
vinnan við myndina hefur haft mikil áhrif
á hana.
„Það hefur orðið hugarfarsbreyting
hjá mér eftir þessa mynd. Það merkileg-
asta við þessa reynslu er að hafa komist í
tæri við svona mikinn listamann og ör-
væntingu hans. Tarkovsky er maður sem
hefur alla tíð fórnað öllu fyrir list sína.
Hann samþykkir engar málamiðlanir.
Stundum voru Svíarnir með aðrar hug-
myndir um aðferðir sem á endanum
reyndustu klúður og eftir stóðu upphaf-
legar fyrirætlanir Tarkovskys. Efasemd-
irnar höfðu einungis valdið töfum og
flækt málin. Hann lá aldrei á þeirri
skoðun sinni að hann væri að gera
rússneska mynd fyrir Rússa, fólkið sitt.
Það skilur myndirnar hans. Þegar þær
hafa verið teknar til sýninga í Sovétríkj-
unum, hafa myndast langar biðraðir og
lögreglan þurft að loka nálægum götum
við kvikmyndahúsin og hafa stjórn á um-
ferðinni. Það að kjósa að fara til Vestur-
landa, slyppur og snauður, til að geta
talað til sinna áhorfenda er fórn. Hann
fórnar máli sínu og hlutskiptið verður
kannski samskonar þögn og aðalpersóna
myndarinnar býður fram til að ragna-
rökunum linni. Tarkovsky er svolítið
mállaus í okkar heimi.“
Við snörum okkur inn í hús, því það er
orðið hrollkalt. Guðrún kveikir á kertum
og setur þau á borð og í glugga. Hún fer
að sjóða kjötsúpu handa okkur. Friðsæl
nóttin er komin.
„Ég hafði áhuga á myndlistarhliðinni á
leikhúsi," svarar hún þegar ég spyr hana
hvers vegna hún hafi valið leikhúsið til að
starfa í. „Ég reyndi við inntökupróf í
Myndlista- og handíðaskólann þegar ég
var sautján ára og tvisvar eftir það en var
hafnað."
Ég man eftir Guðrúnu á þeim árum.
Hún vakti töluverða athygli í bæjarlífinu
þá, þótti undarlega klædd og tók upp á
skrýtnum hlutum, sem margur borgarinn
pískraði um í vandlætingu. Þar fór mann-
eskja sem var að taka út sinn þroska og
þá dugðu engar fyrirfram tilbúnar form-
úlur.
„Á þessum árum eignaðist ég góða
vinkonu sem var bæði eldri og
lífsreyndari en ég. Hún heitir Edda Há-
konardóttir og við fundum fljótt út að
okkar hugmyndir fóru saman. Við tókum
upp á ýmsu, létum prenta litla bók sem
hét ekkert og seldist ekkert. Ég teiknaði
myndirnar og Edda skrifaði textann. Við
vorum í slagorðasmíði, gerðum skúlptúra
og stuttar kvikmyndir. Þetta voru átta
millimetra filmur og gengu út á samskipti
manneskju og náttúru. í einni voru hend-
ur að hnoða brauð. Brauðið var landið.
Við gerðum einnig tvær kvikmyndir um
kvígur og konur. Konan er kvíga. Við
héldum sýningu á verkum okkar í
Grjótaþorpi, þar sem við höfðum íbúð.
Við hengdum ljósaskilti fyrir utan til að
auglýsa sýninguna. Á skiltinu stóð Easy
Living, sem ótrúlega margir misskildu og
héldu að þarna væri hóruhús." Guðrún
getur ekki stillt sig um að hlæja að þeim
ósköpum sem fullorðið fólk ímyndaði sér
68 HEIMSMYND