Heimsmynd - 01.12.1986, Page 85

sem greini mannskepnuna, alltént þá
sem hefur byggt vestræn menningar- og
neyslusamfélög, frá öðrum skepnum sé
óeðlið (perversjónin). Það að leggja
stund á eða þjálfa langanir sem þjóna
engum tilgangi, eru einskis nýtar, eins og
til dæmis að stunda kynmök án þess að
stefna beinlínis að endurnýjun kyn-
stofnsins.
Löngun mannskepnunnar til matar má
líka deila í tvennt, út frá eðli og óeðli.
Annars vegar eðlilega lyst, sem stjórnast
af þörf, hins vegar óeðlilega lyst sem
stjórnast af löngun. Innan þess ramma
rúmast í rauninni allt. Kynstofnin hefur
þöif fyrir endumýjun til að deyja ekki út,
komast af, og einstaklingurinn hefur þörf
fyrir að borða til að lifa. Samt nægir
flíkar valdi sínu og frelsi þess sem getur
brennt orku sinni „til einskis.“
Maðurinn daðrar við þessa lúxus-
löngun í orði og æði og oftast án klæmni,
þekktir höfundar á sviði matargerðarlyst-
ar og listar á borð við franska hæstarétt-
ardómarann Brillat-Svarin (1775-1823),
gefa í skyn löngun og unað, stynja undir
rós, segja aldrei neitt, eru ekki klúrir,
þótt þeir séu að fjalla um óeðli mannsins
í mat og drykk. í bók sinni Physiologie
du gout tjáir Brillat-Savarin sig í setning-
um á borð við: „Fyrstu áhrif kampavíns
vekja æsing, þau sem á eftir fylgja vekja
furðu.“ Punktur. Að útlista áhrifin út í
ystu æsar gæti orðið klúrt. Aðalatriðið er
ekki að lýsa æsingnum og furðunni í pers-
CAMILLE PISSARRO Scene de marché: la Charcutiera 1883,
manninum ekki að fullnægja þessum
tveimur þörfum. Hann þarf að setja á
svið, ef svo má segja, lúxus löngunar-
innar, bæði í ástalífi og áti. Oft er
reyndar um sameiginlega sviðsetningu
þessa tvenns að ræða og líklega em hinar
rómversku matar- og kynlífssvallsveislur
af því tagi sem greinir frá hér að framan
bestu dæmi þess. Þá verður hin þráða
fæða ónýt aukageta, óskilyrt sóun.
Maðurinn matreiðir hana og ber á borð
með viðhöfn, eftir einhvers konar ritúali,
ónulegum smáatriðum, heldur að benda
á að kampavínið er ekki hægt að dæma
við allra fyrstu kynni, það er ekki allt þar
sem það er séð, það gefur eitt í skyn í
upphafi, verður annað er á líður.
Bók Brillat-Savarin heyrir fyrir löngu
heimsbókmenntum til og ekki ómerkari
menn en franski bókmenntafræðingurinn
Roland Barthes hafa skrifað um hann
lærðar ritgerðir. í formála bókar sinnar
setur Brillat-Savarin fram ýmis spakmæli
um fjölmargt er lýtur að neyslu matar og
drykkjar og skulu nokkur þeirra tekin
upp hér til að gefa innsýn í matarhug-
myndir franskra aristókrata á hans tíma:
-Segðu mér hvað þú borðar og ég skal
segja þér hvað þú ert.
-Fólk nýtur unaðar matseldar á hvaða
aldri sem er, við hvers kyns aðstæður, í
öllum löndum, dag hvern; þá nautn má
dýpka sem aðrar nautnir, en hún verður
mörgum síðasta hálmstráið, eða haldreipi
öllu heldur, er þeir hafa þrumað til
þrautar á öðrum þráreipum.
-Matborðið er eini staðurinn þar sem
manni leiðist aldrei fyrsta klukkutímann.
-Uppgötvun nýs réttar skiptir velferð
mannkyns meira máli en uppgötvun nýrr-
ar stjörnu.
-Eftirréttur án osts er eins og falleg
kona sem á vantar annað augað.
-Sá sem býðum vinum sínum í mat án
þess að leggja hjarta sitt og sál í matseld-
ina, á alls ekki skilið að eiga vini.
Þessi spakmæli eru hreint ekki svo frá-
leit. Á tímum Brillat-Savarin var íburður
og óhóf í mat þó enn býsna algengt
meðal þeirra sem einhvers þóttu mega
sín, að hinum aðskiljanlegustu hráefnum
og réttum væri sullað saman í einni og
sömu máltíðinni. Fólk 20. aldarinnar á
bágt með að skilja hvernig fólk fyrri alda
fór að því að svalla svo í mat og drykk
eins og heimildir bera með sér. Flest
nútímafólk legði sjálfsagt fljótlega upp
laupana sökum magasárs, mígreni eða
hægðateppu ef það reyndi að fara eftir
kokkabókum sumra forfeðra sinna.
Eftir eftir því sem leið á 19. öldina
skildist ýmsum frönskum matarmenning-
arpostulum - en Frakkar hafa af ýmsum
F
Æ, rakkar hafa af
ýmsum ástœðum gefið
tóninn um hvernig skyldi
eta og drekka í okkar
heimsálfu...
ástæðum gefið tóninn um hvernig skyldi
eta og drekka í okkar heimsálfu - að bæði
var slæmt fyrir heilsuna að setja of að-
skiljanlega hluti ofan í sig samtímis, og
að með því móti væri hætta á að einkenni
hvers hráefnis eyðilegðist. Smám saman
ruddi einföldunin sér til rúms. Og þegar
komið var fram á þriðja áratug þessarar
aldar, þótti gnægtaborð 19. aldarinnar
bæði púkalegt og barbarískt meðal þeirra
sem eitthvað þóttust kunna fyrir sér í
matargerð.
HEIMSMYND 85