Heimsmynd - 01.10.1987, Qupperneq 138

ur. Kannski hafa íslendingar breytt kyn-
hegðun sinni.
Önnur skýring er sú að það er hugsan-
legt að munur sé á kynþáttum varðandi
næmni fyrir þessum sjúkdómi. Það er at-
hyglisvert að svipað er uppi á teningnum
varðandi útbreiðslu eyðni í Svfþjóð og
hér; þar hefur fjöldi sýktra ekki aukist jafn
hratt og annars staðar. Menn velta fyrir
sér hvort að í norrænu fólki séu erfða-
fræðilegir þættir sem valda því að það er
ónæmara fyrir þessum sjúkdómum en
margir aðrir.
Loks er líklegt að út í bæ sé hópur fólks
sem er raunverulega sýkt, en veit ekki af
því eða vill ekki vita af því. Það liggur fyrir
að jafn margir hafa komið í mótefnamæl-
ingu til okkar það sem af er árinu og allan
tímann frá því við hófum þær fyrir tveimur
árum. Samt er ljóst að rétta fólkið lætur
ekki mæla sig. Af þeim sem hafa fundist
síðasta eitt og hálft ár hafa fæstir komið til
mælinga að eigin frumkvæði. Meginhlut-
ann höfum við fundið við skimun, það er
með því að athuga sjúklinga á meðferðar-
stofnunum og svo framvegis, eða þá með
því að leita uppi rekkjunauta smitaðra
einstaklinga. Umræðan um eyðnihús og
fleira hefur líka hleypt illu blóði í marga
og eins og staðan hefur verið hafa menn
ekki séð sér neinn hag í því að koma til
mótefnamælingar. “
Sigurður sagði að allir þessir þrír þættir
gætu haft sitt að segja. Þótt færri einstakl-
ingar hafi mælst jákvæðir í mótefnapróf-
um uppá síðkastið er hæpið að túlka það
svo að íslendingar hafi breytt kynhegðun
sinni. Einstaklingar í áhættuhópum sjá sér
lítinn hag í mótefnamælingu; margir
treysta heilbrigðisyfirvöldum illa og finnst
að þeir eigi frelsisskerðingu yfir höfði sér
aðrir hræðast almenningsálitið auk þess
sem vitneskja um smitun hefur mjög al-
varleg áhrif á sálarlíf og líðan þeirra sýktu.
„Það leikur enginn vafi á því að innilokun
fólks úr áhættuhópum hefur dregið úr því
að það hafi komið inn til mótefnamæling-
ar,“ sagði Sigurður ennfremur. „Þessi
ráðstöfun er mjög umdeilanleg, bæði
vegna þessa og líka þar sem hún getur
miðlað fölsku öryggi út til almennings sem
heldur að hinir smitnæmu séu ekki lengur
í þeirra hópi.“
„Með því að svipta smitaða sjúklinga
sjálfræði í krafti farsóttarlaga“, sagði Þor-
valdur Kristinsson um þetta mál, „er í
rauninni búið að kippa grundvellinum
undan því forvarnarstarfi sem felst í mót-
efnamælingum. Þeir hommar sem ég
þekki ætla sér ekki framar í mælingar hér
á landi, þar sem refsivöndur laganna og
duttlungaákvarðanir lækna ráða því
hverjir hinna smituðu fái að ganga lausir í
næstu framtíð. Erlendir sérfræðingar hafa
eindregið fordæmt þessa ákvörðun ís-
lendinga. Hér hafa skammtímalausnir
verið valdar, en framsýn heilbrigðispóli-
tík látin lönd og leið.“
Þegar upp er staðið er óvíst og jafnvel
ólíklegt að Islendingar séu raunverulega á
varðbergi gagnvart eyðni. Áhrif fræðsl-
unnar hafa enn ekki verið mæld en allt
eins víst að einhverjir angar umræðunnar
hafi einangrað einstaklinga í áhættuhóp-
um enn frekar. Sextán ára stúlka sagði í
samtali við HEIMSMYND að sínir jafn-
aldrar grínuðust aðallega með eyðni.
„Innst inni hugsa þau kannski eitthvað al-
varlegt en á yfirborðinu kemur það bara
út í „AIDS, það er nú eitthvað flipp“.“
Tveir jafnaldrar hennar voru að vísu á því
að fólk passaði sig frekar, en hvorugur
hafði þó smokkapakka upp á vasann.
Aðspurðir um viðhorf sín til eyðnisjúkl-
inga viðurkenndu þeir að það hefði ekki
góð áhrif á þá að vera í sama herbergi og
smitaður einstaklingur. „Ég hugsa að ég
yrði svolítið smeykur. Þó maður viti að
það sé hættulaust, þá efast ég um að ég
umgengist hann eins og hvern annan.“
Stúlkan gat reyndar talað af reynslu í
þessu efni þar sem hún hafði frétt að vin-
kona sín væri með eyðni. „Ég trúði þessi
ekki fyrst. Maður sér ekkert á henni, en
eftir að ég vissi þetta fannst mér óþægilegt
að standa við hliðina á henni. Ég vissi að
það var samt ekki hættulegt. Eftir þessa
reynslu fór ég að hugsa alvarlega um
þetta, lesa bæklinga og annað slíkt.“
Þessi unga stúlka er hins vegar undan-
tekning. Fyrir flestum er eyðni eitthvað
fjarlægt og það er kannski þess vegna sem
að gjá er á milli þess að þekkja sjúkdóm-
inn og að breyta samkvæmt því. Þótt Vil-
borg Ingólfsdóttir, hjá Landlæknisem-
bættinu, segði að þau væru ánægð með ár-
angurinn tók hún fram að mikill hluti
almennings hugsi sem svo: Þetta kemur
ekki fyrir mig. Hún hafði engu að síður
fulla trú á að fólk væri meðvitað. „Það
tekur alltaf tíma að breyta viðhorfum og
okkar átaki er fjarri því að vera lokið. Við
erum alltaf í sókn og okkar sterkasta vopn
er fræððsla.“
Þorvaldur Kristinsson kvaðst ekki
bjartsýnn á framtíðina. „Gerræðislegar
ákvarðanirog ábyrgðarleysi heilbrigðisyf-
irvalda, sem neita að taka mið af forvarn-
arstarfi erlendis, munu að mínu viti valda
því að eyðni hljóti ógnvekjandi útbreiðslu
hér á landi á næstu fimm árum“.
Kristinn Einarsson félagsfræðikennari í
menntaskólanum sagðist hins vegar þeirr-
ar skoðunar að til þess að eyðniumræðan
hefði raunveruleg áhrif þyrfti hún að
verða að almennari lífsvenjuumræðu. „Ég
held að kynlífsáróðurinn sem slíkur, til
dæmis fyrir smokknum, sé ekki nægur
einn sér. Það þarf almennan áróður fyrir
heilbrigðara lífi.“
Eins og fram hefur komið dró Sölvína
Konráðs hins vegar í efa að fræðsla þjón-
aði nokkurn tímann tilgangi sínum.
„Margar stéttir verða að sameinast og
koma sér niður á ákveðna markvissa áætl-
un í forvarnaraðgerðum. Slík áætlun
verður að byggjast á greinargóðri þekk-
ingu, ekki bara á viðhorfum og þekkingu
almennings á eyðni, heldur rannsóknum á
áhrifum fræðslu sem og könnunum á kyn-
hegðun. Þá er kannski von til að hægt sé
að koma einhverri smábreytingu til leið-
ar, en sú breyting verður aldrei stór.“
Að undanförnu hefur mikið verið rætt
um að gera kynlífskannanir hér á landi og
er meðal annars íhugað að láta þær tengj-
ast miklu átaki sem fyrirhugað er í kyn-
fræðslu í skólum. Hjá landlæknisembætt-
inu er fyrirhuguð hert barátta gegn eyðni í
svipuðum dúr og herferð síðasta vetrar.
Þó verður höfðað beinna en áður til
áhættuhópa, eins og homma og eiturlyfja-
sjúklinga, með útgáfu sérstakra vegg-
spjalda. Rætt hefur verið um að auka að-
hlynningu smitaðra sjúklinga, til dæmis
með því að koma á fót svokölluðum sjálf-
styrktarhópum auk þess sem í haust verð-
ur hafin lyfjagjöf fyrir eyðnisjúklinga sem
enn hafa ekki fengið einkenni. Um er að
ræða lyf sem nefnist azidothymidin (AZT)
en það hefur hægt á einkennum eyðni-
sjúklinga og bætt líðan þeirra, að minnsta
kosti tímabundið. Nú á að reyna þetta lyf
á sjúklingum án einkenna en ókostur
AZT er að því fylgja aukaverkanir. Sig-
urður Guðmundsson sagði að læknar
gerðu sér vonir um að í kjölfar þessa
kæmu þeir sem teldu sig í hættu frekar til
mótefnamælinga og í framhaldi af því yrði
hægt að komast nær því að kanna raun-
verulega útbreiðslu sjúkdómsins.
AUGLÝSING FRÁ
HEIMSMYND
ÁSKRIFTARSÍMI
62 20 20
138 HEIMSMYND