Heimsmynd - 01.03.1988, Blaðsíða 25

En um leið lögðu Sovétmenn fram í
Höfða síðasta spilið sem þeir höfðu á
hendi í margra ára stöðugri viðleitni frá
Brézhnev til Gorbatsjovs til að nota póli-
tíska andstöðu í Vestur-Evrópu við
meðaldrægu flaugarnar, til að skapa
óeiningu innan Atlantshafsbandalagsins,
og nú síðast þrýsting á Reaganstjórnina
varðandi geimvarnaáætlunina.
Gorbatsjov gerði að skilyrði fyrir út-
rýmingu meðaldrægra flauga í Evrópu
að Bandaríkjamenn svo gott sem hættu
við áætlunina. Samningurinn um meðal-
drægu flaugarnar varð til fimm mánuð-
um síðar þegar Gorbatsjov sá að þetta
gengi ekki upp og féll frá skilyrðinu.
Skýrasta vísbendingin um takmörk Was-
hingtonfundarins er að rágert er að utan-
ríkisráðherrar risaveldanna hafi þrisvar
sinnum bein afskipti af afvopnunarvið-
ræðum þeirra í Genf, þar til fjórði leið-
togafundur Reagans og Gorbatsjovs
verður haldinn í Moskvu, væntanlega í
maí eða júní.
AMoskvufundinum er stefnt að
því að samningur um helm-
ingsfækkun langdrægra kjarn-
orkuvopna verði tilbúinn til
undirritunar, en hvort það tekst er óvíst.
Þegar talað er um helmingsfækkun er
miðað við að hvort risaveldanna eigi
mest sex þúsund kjarnaodda. Það er hins
vegar athyglisvert að tvö alvarleg ágrein-
ingsefni hafa verið leyst á þann veg að
umtalsverður fjöldi langdrægra kjarn-
orkuvopna fellur ekki undir þetta há-
mark. Þessi vopn eru flugvélavopn og
stýriflaugar í skipum og kafbátum.
Leyfileg vopn yrðu því ekki sex þúsund,
heldur gætu þau orðið á bilinu sjö til átta
þúsund, sem er álíka fjöldi og Sovét-
menn áttu fyrir tíu árum. Eftir öllum sól-
armerkjum að dæma yrðu engin tak-
mörk sett á hertæknilega þróun og al-
mennt yrðu þau kjarnorkuvopn, sem
eftir stæðu í vopnabúrunum eða yrðu
tekin í notkun eftir samningsgerðina,
mun öflugri og fullkomnari en þau sem
risaveldin áttu fyrir nokkrum árum. Þá
er einnig athyglisvert að nú er leitað
leiða hjá Atlantshafsbandalaginu til að
bæta því upp missi meðaldrægu flaug-'
anna sem taka á niður samkvæmt samn-
ingnum sem Reagan og Gorbatsjov und-
irrituðu í Washington.
Jafnvel þótt samningur um fækkun
langdrægra kjarnorkuvopna liggi fyrir
þegar Reagan og Gorbatsjov hittast í
Moskvu eftir fjóra til fimm mánuði,
verður hann ekki undirritaður nema
samkomulag hafi tekist urn geimvarnir.
Að því gefnu að Reagan sé ekki einfald-
lega að bíða eftir frekari tilslökunum
Sovétmanna varðandi langdrægu kjarn-
orkuvopnin áður en hann gefur sig á
geimvarnaáætluninni, sem engin vís-
bendin er enn til um, og að því gefnu að
Gorbatsjov sjái sig ekki um hönd, sem
ekkert bendir til, er engin von til þess að
frekari samningar um fækkun kjarnorku-
vopna verði gerðir á þessu ári.
En hvað veldur því að ágrein-
ingurinn um geimvarnir er slík
hindrun í vegi samninga um
fækkun kjamorkuvopna? Kröf-
ur Reagans um orðalag lokayfirlýsingar
Washingtonfundarins stöfuðu af því að
hann vildi freista þess að fá Sovétmenn
til að fallast einhvern veginn á áfram-
haldandi rannsóknir og tilraunir. Þannig
átti að slá á andstöðu á Bandaríkjaþingi
gegn geimvopnatilraunum, sem margir
þingmenn telja að brjóti í bága við fyrri
samninga við Sovétmenn. Honum varð
ekki að ósk sinni. Strax eftir fundinn
freistaðist hann þó til að túlka niður-
stöðuna þannig að Sovétmenn hefðu í
reynd samþykkt bandarísku geimvarna-
áætlunina, en þeirri bjartsýni var fljótt
eytt, meðal annars af hans eigin mönn-
um.
í stærra samhengi snýst ágreiningurinn
um geimvarnir um grundvallaratriði í
vígbúnaðarkapphlaupinu og samkeppni
risaveldanna almennt. I fyrsta lagi eru
því meiri fræðilegar líkur á að unnt verði
að koma upp geimvarnakerfi sem máli
skipti, eftir þvf sem kjarnorkuvopnin,
sem það þarf að verjast, verða færri. Á
þetta benda Sovétmenn. I öðru lagi er
ljóst, að verði geimvarnir að raunveru-
leika á annað borð, verða Bandaríkja-
menn langt á undan Sovétmönnum í
krafti tæknilegra og efnahagslegra yfir-
burða sinna. Um þetta virðast allir sam-
mála. Um leið, og í þriðja lagi, er ljóst
að Sovétríkin geta einungis brugðist við
með því að reyna að yfirbuga varnar-
kerfið. Það segist Sovétstjórnin ætla að
gera, og þá er ekki gáfulegt að fækka
kjamorkuvopnum núna og standa frammi
fyrir miklum útgjöldum í framtíðinni til
að fjölga aftur kjarnorkuflaugum, og
neyðast að auki til að reyna með enn
meiri tilkostnaði að smíða eigin geim-
varnavopn eða vopn til að geta ráðist á
bandarísku varnirnar. Svo lengi sem ein-
hver fræðilegur möguleiki er á að
Bandaríkjamenn komi upp einhvers
konar geimvarnakerfi, og það geta Sov-
étmenn enn ekki útilokað, er engin von
til þess að þeir fallist á fækkun kjarn-
orkuvopna.
Bandaríska geimvarnaáætlunin ógnar
grundvallarmarkmiði Sovétstjórnarinn-
ar, sem er að vernda og viðhalda sov-
éska ríkinu og taki kommúnistaflokksins
á því. Það þýðir að koma verður í veg
fyrir stríð. Ef styrjöld brýst engu að síður
út verða Sovétmenn að leggja undir sig
Vestur-Evrópu og sigra Atlantshafs-
bandalagið, en jafnframt koma í veg fyr-
ir að Bandaríkjamenn bregðist við ósigr-
inum með því að grípa til kjarnorku-
vopna gegn Sovétríkjunum. Til þess
þurfa Sovétmenn að geta hótað kjarn-
Gorbatsjov gerði að skilyrði fyrir
útrýmingu meðaldrægra flauga í
Evrópu að Bandaríkjamenn svo
gott sem hættu við
geimvarnaáætlunina.
HEIMSMYND 25