Heimsmynd - 01.03.1988, Blaðsíða 58

Leikararnir Kevin Kline og
Denzel Washington í hlutverkum
Woods og Bikos.
Donald Woods var blaðamaöur
og ritstjóri í Suður-Afríku
um langt árabil.
margt fólk sem var gagnrýnið á stjórnar-
farið og vildi auka réttindi blökku-
manna. Það er langt síðan ég uppgötvaði
að auðvitað hafði þetta fólk, sem ég var í
andstöðu við, hárrétt fyrir sér.“
Donald komst langt í blaða-
mennskunni. Hann byrjaði
sem smáfréttaritari á Daily
Dispatch, sem gefið er út í
East London. Þar hækkaði hann óðar í
tign, en tók sér leyfi og fór til Bretlands
árið 1958 og vann í Mekku blaðamanna í
Fleet Street í Lundúnum. Þar var hann
ráðinn að stórblaðinu Daily Herald eftir
miklar þreifingar í breskum blaðaheimi.
Woods ætlaði sér aldrei að dvelja lengur
en tvö ár erlendis og að þeim tíma liðn-
um sneri hann aftur til Suður-Afríku og
tók upp sitt gamla starf á Daily Dis-
patch. Örlögin höguðu því þannig að eft-
ir nokkurra ára starf þar var hann gcrður
að ritstjóra blaðsins, þrjátíu og eins árs
að aldri. Donald skrifaði á þessum árum
ritstjónargreinar sem dreift var um allar
jarðir. Hann varð stöðugt harðari í dóm-
um sínum um stjórnarfarið í Suður-Afr-
íku og barðist með krafti orðanna fyrir
auknum réttindum blökkumanna.
Mér verður hugsað til rit-
skoðunar og lagasetninga í
Suður-Afrfku, og spyr
hann hvort menn séu enn
jafn frjálsir að því að gagnrýna af hörku
og vægðarleysi stjómarfarið og hann
gerði á sínum tíma?
„Nei, það er ekki hægt lengur. Ef
maður ritstýrir blaði í Suður-Afríku þá
finnur maður fljótt að réttur manns til að
gagnrýna er afar takmarkaður. Þegar ég
var ritstjóri vorum við bundin fjölmörg-
um lagasetningum, sem heftu okkur
mjög. Það var fyrir tíu árum. Nú hafa
bæst við ný lög, sem eru mun óvægnari
en þau er við þurftum að glíma við. Rit-
skoðunin er orðin harðari og refsilögin
eru víðtækari. Meira að segja erlendir
blaðamenn verða núna fyrir barðinu á
ritskoðuninni. Þegar ég var við störf sem
þingfréttamaður í suður-afríska þinginu,
var þó nokkuð algengt að þeir blaða-
menn sem gagnrýndu þingmenn Afrika-
ana væru útilokaðir frá þinginu. Þetta
voru aðallega blaðamenn sem skrifuðu
greinar er birtust í hinum vestræna
heimi. Enskumælandi blaðamenn.
Afrikaan-pressan hefur alltaf verið
íhaldssöm og ótrúlega blind á galla
stjórnarinnar. Flest blöð eru reyndar
orðin mjög íhaldssöm og vör um sig, því
í rauninni er ekki hægt að gagnrýna leng-
ur. Ekkert stórblað í Suður-Afríku vogar
sér að gera árásir á stjórnina. Það eru
samt ennþá gefin út nokkur vikublöð,
sem af og til blása í lúðra gegn aðskiln-
aðarstefnunni."
Allt er í heiminum hverfult, hugsar
greinarhöfundur og minnist þess að dag
einn fyrir þrettán árum skrifaði Donald
Woods leiðara í blað sitt. Þetta var
ósköp venjuleg ritstjórnargrein, að öðru
leyti en því að í henni réðst Woods á
leiðtoga blökkumanna, Steve Biko, sem
þá lét mikið að sér kveða í réttindabar-
áttu þeirra. Biko var í banni stjórnvalda
og gat því ekki svarað fyrir sig á neinn
hátt. Donald skrifaði að Biko og félagar
hans væru svartir kynþáttahatarar og að
hreyfing þeirra The Black Consciousness
Movement væri æsingasöm og hættuleg.
Af hverju fannst þér hreyfingin vera
vafasöm?
„I rauninni vissi ég ekki fyrir hvað
hreyfingin stóð. Ég hafði mínar skoðanir
af afspurn, sem var dæmigert fyrir hvítan
Suður-Afríkana, því þeir hlusta eiginlega
aldrei á það sem svartir eru að segja.
Jafnvel þótt þeir séu frjálslyndir hvftir
58 HEIMSMYND