Heimsmynd - 01.03.1988, Blaðsíða 22

Shevardnadze utanríkisráðherra
Sovétríkjanna og Shultz utan-
ríkisráðherra Bandaríkjanna.
Annar svegar þarf að
skapast gott
andrúmsoft í viðræðum
leiðtoganna, sem
yfirleitt lukkast þann
stutta tíma sem svona
fundir standa frammi
íyrir augum
umheimsins. Jafnframt
þarf að tryggja að
helstu leiðindamál,
sem vonlaust er að
semja um, séu ekki
rædd nema lauslega,
svo sem mannréttindi.
egar þarna var komið sögu
höfðu Bandaríkjamenn fallið
frá kröfu sem þeir gerðu í
upphafi Washingtonfundarins,
um að stefnt yrði að samningi um helm-
ingsfækkun langdrægra kjarnorkuvopna
en ágreiningurinn um geimvarnir lagður
til hliðar og um þær samið sérstaklega.
Sovétmenn höfnuðu þessu umsvifalaust
og ítrekuðu fyrri skilyrði um að fækkun
langdrægra kjarnorkuvopna kæmi því
aðeins til greina að Bandaríkjamenn tak-
mörkuðu jafnframt geimvarnaáætlun
sína. Bandaríkjamenn drógu úr og lögðu
í staðinn til að Sovétmenn samþykktu að
Bandaríkin hefðu rétt til „að gera til-
raunir í geimnum eins og þurfa þyki“ og
til að setja upp geimvarnakerfi eftir til-
tekinn umsaminn tíma.
Sovétmenn komust í vont skap. Vikt-
or Karpov, aðalsamningamaður þeirra í
afvopnunarviðræðum risaveldanna í Genf,
skóf ekki utan af hlutunum. Hann sagði
að þessar tillögur væru gömul tugga og
hreytti út úr sér: „Hættið að eyða tíma
mínum til einskis." Bandaríkjamenn
slógu aftur af og sögðust geta sæst á að
orðin „tilraunir í geimnum“ yrðu felld
út, en aftóku annað en að Sovétmenn
skrifuðu upp á að hvor um sig hefði rétt
til að gera tilraunir eins og „þurfa þyki.“
Pá sögðust Bandaríkjamenn geta fellt sig
við óljósara orðalag um rétt aðila til að
koma upp geimvörnum þegar fram liðu
stundir. Við svo búið var ágreiningurinn
um geimvarnir lagður til hliðar, enda er
frestur á illu bestur. En fresturinn rann
út á lokadegi Washingtonfundarins.
Klukkan nálgaðist tvö og ekk-
ert heyrðist frá embættis-
mönnunum. Starfsmanna-
stjóri Hvíta hússins hringdi
áhyggjufullur í þá og sagði að leiðtogarn-
ir væru orðnir órólegir. Honum var tjáð
að samkomulag lægi enn ekki fyrir. Þeg-
ar klukkuna vantaði örfáar mínútur í tvö
bárust skilaboð um að ráðgjafar Gorbat-
sjovs vildu hitta hann. George Shultz ut-
anríkisráðherra og Colin L. Powell,
hershöfðingi og öryggisráðgjafi Reagans,
komu til forsetans og sýndu honum loka-
yfirlýsinguna. Shultz útskýrði fyrir for-
setanum að ekkert í yfirlýsingunni kæmi
í veg fyrir framhald bandarísku geim-
varnaáætlunarinnar. Þar stæði að bæði
risaveldin gætu haldið áfram rannsókn-
um á geimvörnum eins og „þurfa þyki“.
Þegar Shultz hafði lokið máli sínu sneri
Reagan sér að Powell sem tók í sama
streng. Forsetinn gaf samþykki sitt.
Leiðtogafundinum hafði verið bjargað
en alvarlegasta ágreiningsefnið, sem allt
annað er undir komið, er enn óleyst.
Þótt orðalagið sem Bandaríkjamenn
lögðu svo mikið upp úr væri í yfirlýsing-
unni höfðu Sovétmenn tekið fram í við-
ræðunum að þeir túlkuðu hana ekki
þannig að leyfilegt væri að gera tilraunir
í geimnum. Einnig stóð í yfirlýsingunni
að rannsóknir og tilraunir yrðu að vera í
samræmi við samning risaveldanna frá
1972 um takmörkun eldflaugavarna, en
um túlkun hans var og er enn ekkert
samkomulag. Arangur leiðtogafundarins
að öðru Ieyti var fremur rýr, ef frá er
talin undirritun samnings um útrýmingu
meðal- og skammdrægra kjarnaflauga,
sem reyndar var fullfrágengin fyrir Was-
hingtonfundinn.
Niðurstaða leiðtogafundarins hefur
varla komið þátttakendum á óvart. Strax
á fyrsta degi, þriðjudaginn 8. desember,
sigldu viðræður á sameiginlegum fundi
leiðtoganna og helstu embættismanna
þeirra í strand. „Sá fundur var glataður,"
er haft eftir ónefndum viðstöddum
Bandaríkjamanni. Reagan ákvað að hér
eftir yrði leiðtogafundurinn annars vegar
tveggja manna tal, hans og Gorbatsjovs,
en utanríkisráðherrarnir og aðrir emb-
ættismenn skyldu þrátta út af fyrir sig.
Sovétmenn sögðu að þótt andrúmsloftið
milli leiðtoganna væri gott, sýndi þessi
fyrsti fundur að ekki væri mikils árang-
urs að vænta.
Það gagn, sem hafa má af leiðtoga-
fundum, er að á þeim takist að þoka til-
teknum ágreiningsatriðum fram á við,
þannig að samningamenn haldi aftur til
fundarherbergja sinna með nýtt umboð.
Til þess að þetta hafist þarf annars vegar
að skapast gott andrúmsloft í viðræðum
leiðtoganna, sem yfirleitt lukkast þann
stutta tíma sem svona fundir standa
frammi fyrir augum umheimsins. Jafn-
framt þarf að tryggja að helstu leiðinda-
mál, sem vonlaust er að semja um, séu
ekki rædd nema lauslega, svo sem mann-
réttindi, Afganistan og Mið-Ameríka.
Hins vegar, og um leið, gefst tækifæri á
leiðtogafundi til að bera tillögur jafn-
harðan undir leiðtogana sjálfa við allt
aðrar kringumstæður og tímamörk en
venjulega, og það getur skilað árangri
varðandi ýms tæknileg atriði í hinum eig-
inlegu afvopnunarviðræðum.
etta tókst að nokkru leyti á
Washingtonfundinum. Samt
stingur í augun hvað öll bros
Reagans og Gorbatsjovs og
allt góða andrúmsloftið skiluðu litlu. Til
að bjarga Washingtonfundinum þurfti
ekki aðeins að ýta til hliðar hversdags-
legu þrasi og leiðindum, eins og mann-
réttindum í Sovétríkjunum og styrjöld-
inni í Afganistan, heldur varð líka að
skilja aðaldeilumál sjálfra afvopnunarvið-
ræðnanna, geimvarnirnar, eftir í lausu
lofti.
Hinn fremur rýri árangur sem varð af
Washingtonfundinum sýnir hve árangur
leiðtogafundarins í Reykjavík var eftir
allt saman takmarkaður. Þar náðist
reyndar samkomulag um aðalatriði
samningsins um útrýmingu meðaldrægra
flauga, sem undirritað var í Washington.
22 HEIMSMYND