Dagblaðið Vísir - DV - 22.11.2019, Blaðsíða 30

30 22. nóvember 2019FRÉTTIR
T
ölvuþrjótum sem brjótast
inn í tölvur, eða „hakka“
þær, hefur farið fjölgandi
undanfarin ár og þeir orðið
fyrirferðarmeiri í almennri um-
ræðu. Það er ekki það eina sem
er hakkað í dag, því nú hefur fólk
tekið upp á að brjótast inn eða
„hakka“ sjálfa líffræðina. Hugtak-
ið nefnist biohacking á ensku og
DV veit ekki til að hugtakið hafi
verið íslenskað, en lausleg þýðing
myndi væntanlega vera líffræði-
hakk eða líffræðiinnbrot, eitthvað
á þá leið.
En hvað felst í hugtakinu?
Biohacking er vítt hugtak og má
nota um margt. Til að mynda get-
ur það átt við um tiltekinn lífsstíl
þar sem einstaklingar leitast við að
lengja líf sitt eða bæta heilsu með
meðvituðu fæðu- og lífsstílsvali.
Kannski með því að hreyfa sig
reglulega, neyta bætiefna, fasta og
þar eftir götum.
Það getur þó einnig átt við öllu
grófara inngrip í líffræði mann-
eskjunnar. Það þekkist til dæmis
að einstaklingar hafi sprautað sig
með blóði úr yngri manneskju í
von um að hægja á öldrun líkam-
ans. Í grunninn er þetta viðleitni
til að hafa áhrif á heilann og/eða
líkamann til að hámarka eða auka
getu umfram það sem hefðbundin
læknavísindi bjóða upp á. Jafnvel
getur það falist í því að menn vilja
vélvæða líkama sinn.
Staðreyndin í dag er að
einstaklingar, af forvitni, óþolin-
mæði eða vantrausti gagnvart
læknavísindunum, eru farnir
að framkvæma genatilraunir og
fikta í erfðaefni og líffræði utan
sjúkrahúsa, tilraunastofa og jafn-
vel án nokkurs grunns í líf- eða
efnafræði.
BBC ræddi í mars 2018 við
konu sem hefur grætt segla í fing-
ur sér. Með þeim getur hún skynj-
að rafsegulsvið og vitað hvort
kveikt eða slökkt sé á tækjum. Hún
hefur einnig grætt rafflögu und-
ir húð sína sem hún getur notað
til að framkvæma aðgerðir á síma
sínum og aflæsa hurðum
Ónáttúrulegt val
Biohacking er við-
fangsefnið í nýlegum
heimildaþáttum sem
birtust á efnisveit-
unni Netflix og nefn-
ast Unnatural Selection
eða á íslensku ónáttúru-
val. Í þáttunum er litið
til nokkurra birtingar-
mynda hugtaksins „líf-
fræðihakk“, og litið inn
í hugarheim þeirra sem
það stunda eða þeirra
sem vonast til að græða á
slíku inngripi í líffræðina.
Um árþúsundamótin
tókst vísindamönnum
að kortleggja erfðaefni
mannverunnar. Í dag er
þekkingin á erfðaefni
orðin svo mikil að það er
hægt að ganga lengra en
bara að skoða það, það er
hægt að breyta því.
Annar af kvikmynda-
gerðarmönnunum á bak
við þættina, Joe Egender,
fékk hugmyndina að þátt-
unum þegar hann var að kynna
sér heimildir fyrir handrit að vís-
indaskáldsögu. Þegar hann komst
að því að erfðaefni væri hægt að
breyta varð hann agndofa. „Ég
trúði þessu ekki, að við gætum í
alvöru breytt kjarna lífsins, erfða-
efninu. Þetta er upphaf nýrrar
byltingar,“ sagði Egender í samtali
við The Guardian.
Í þáttunum er rætt við Tristan
Roberts, sem er með HIV-veiruna.
Hann sprautar sig í tilraunagena-
meðferð sem hann vonar að lækni
hann. Einnig er rætt við David Is-
hee, hundaræktanda með enga
menntun í erfðafræði, sem fiktar
í erfðaefni hunda og vonast til að
verða fyrstur til að rækta hunda
sem lýsa í myrkri. Átakanlegastur í
þáttunum er þó án efa litli Jackson
Kennedy, drengur með sjaldgæf-
an erfðagalla sem er að gera hann
blindan. Foreldrar hans fréttu af
genameðferð sem gæti læknað
Jack, sem dreymir um að verða
geimfari. Hins vegar standa þau í
baráttu við tryggingafélag sitt til að
fá meðferðina niðurgreidda.
Menntun og búnaður í gegnum
internetið
Þeir sem vilja hakka líffræðina
eru að leita eftir betra lífi, betra
ástandi, lækningu eða jafnvel
bara til að svala forvitni á borð
við: geta hundar lýst í myrkri, eða
get ég sigrast á öldrun líkamans?
Á internetinu er flest falt og
hafa margir sem vilja gera minni-
háttar eða róttækar tilraunir með
erfðaefni sitt eða annarra, hrein-
lega pantað allt sem til þarf, jafn-
vel í tilbúnum pakkningum,
heimsent með leiðbeiningum.
Sumir líta á sig sem eins kon-
ar hvunndagshetjur. Þarna taka
þeir skref framhjá flóknum leyfis-
ferlum, flóknum reglum um við-
eigandi ferla og skjalavinnu til
að tækla strax vandamál sem
þeir telja sig geta leyst. Lyfjafyrir-
tæki eru flest hagnaðardrifin, og í
löndum þar sem heilbrigðisþjón-
usta er kostnaðarsöm þá er að-
eins á færi þeirra efnameiri að
leyfa sér nýjar og framsýnar með-
ferðir. Í Bandaríkjunum er talið
að það taki um 10 ár fyrir nýtt
lyf að komast á almenna sölu á
markaði, og fyrir veikt fólk er sú
bið oft banvæn. Þetta getur skap-
að vissa óþolinmæði og vantraust
á læknavísindunum.
Erfðaefnið hakkað
Tíminn líður hratt á gervihnatta-
öld, söng söngflokkurinn Icy árið
1986 og verður sú lína ekki of oft
kveðin í því samfélagi sem við
búum í í dag. Gífurlegar tækni-
framfarir eiga sér stað á ári hverju
og getur verið erfitt að fylgj-
ast með þeim öllum. Erfðaefni
mannsins hefur verið kortlagt og
sýnt fram á að hægt sé að eiga við
það. Manneskjan er komin með
getuna til að endurrita erfða-
efnið, það er staðreynd. En er það
siðferðislega forsvaranlegt? Í til-
felli Jacks litla þá væri svarið án
efa já, en ef ætlunin er, líkt og hjá
mörgum líffræðihökkurum, að
framlengja lífið, hægja á öldrun,
velja börnum okkar erfðafræði-
lega eiginleika, erum við þá kom-
in á hálari ís?
Það mætti segja að það væri
form af líffræðihakki þegar kona
fer í fósturskimun þar sem leit-
að er eftir litningagöllum fósturs,
þótt þar sé farið eftir löglegum
ferlum, en löngum hefur verið
deilt um hvort það sé siðferðis-
lega forsvaranlegt eða ekki.
Líffræðihakk er ekki án
áhættu, sérstaklega þegar leik-
menn gera tilraunir á sjálfum sér
í bílskúrnum heima hjá sér. Líf-
fræðihakkarar vonast til að bæta
mannkynið, jafnvel finna lækn-
ingu við hættulegum sjúkdóm-
um sem verði hægt að bjóða fólki
upp á án þess að það þurfi að eiga
við hagnaðardrifna lyfjarisa. En
hafa má í huga að ástæða þess
að ströngum öryggisferlum varð-
andi ný lyf, meðferðir og tilraunir,
er að jafnaði fylgt er sú að tryggja
öryggi almennings. Þeir sem
gera tilraunir á sjálfum sér bjóða
því hættunni heim, en hvort það
muni hafa erindi sem erfiði, það
er önnur spurning. n
Líffræðin
hökkuð
n Vafasamt athæfi tröllríður heiminum
n Gróf inngrip í genamengi mannsins
„Líffræðihakk er ekki
án áhættu, sérstak-
lega þegar leikmenn gera
tilraunir á sjálfum sér í bíl-
skúrum heima hjá sér.
Erla Dóra
erladora@dv.is