Ársrit um starfsendurhæfingu - 2013, Blaðsíða 64

64 www.virk.is
UPPLÝSINGAR
A
Ð
SE
N
D
G
RE
IN
þær benda eindregið til að ÓHAM við kvíða
og þunglyndi sé gagnleg og virk meðferð.
Til að bæta við þennan gagnagrunn hafa
nýverið birst árangursrannsóknir sem
beita slembivali í hópa (randomized
controlled trials; t.d. Farchione o.fl., 2012;
Norton, 2012a; Norton og Barrera, 2012;
Norton og Hope, 2005; Schmidt o.fl.,
2012). Niðurstöður þessara rannsókna
eru jákvæðar, hvort sem ÓHAM er borin
saman við biðlista eða aðra gagnreynda
meðferð.
Enn sem komið er hefur ekki farið fram
rannsókn á mismunandi útgáfum af
ÓHAM, jafnframt er mismunandi eftir
meðferðarvísum sem gefnir hafa verið
út hvort þeir meðhöndli eingöngu
kvíðaraskanir (Norton 2012b) eða bæði
kvíða og þunglyndi (Agnes Agnarsdóttir
og Pétur Tyrfingsson, 2011; Barlow o.fl.,
2011). Enn sem komið er hafa rannsóknir
ekki kannað hvort það sé kostur eða galli að
meðhöndla þunglyndi í meðferð samhliða
kvíðaröskunum. Einnig er það mismunandi
hvort meðferðin er veitt í hópi (Agnes
Agnarsdóttir og Pétur Tyrfingsson, 2011;
Norton, 2012b) eða í einstaklingsviðtölum
(Barlow o.fl., 2011).
Uppbygging ÓHAM
Inngrip í ÓHAM eru svipuð í flestöllum
tilfellum (sjá samanburð á mismunandi
meðferðarvísum í Norton og Philipp,
2008; Norton, 2009) en þeim má skipta
í eftirfarandi þætti: 1) Fræðsla um kvíða
og þunglyndi; líkamleg einkenni lyndis-
og kvíðaraskana; óhjálplegar og bjagaðar
hugsanir; viðbrögð við vanlíðan (vanvirkni
eða öryggishegðun); fræðsla um tengsl
hugsunar, líkamlegra einkenna, athygli og
hegðunar út frá HAM-vinnugreiningu (case
conceptualization) um tilfinningavanda-
mál (t.d. Beck, 1976; Salkovskis, 1996).
2) Kortlagning og endurmat á óhjálpleg-
um og bjöguðum hugsunum með aðstoð
hugsanaskráa (dysfunctional thought
records) (Westbrook o.fl., 2011). Þessi
hluti er sértækur fyrir vandamál hvers
og eins, en hvernig kortlagningin og
endurmatið fara fram er óháð röskunum.
3) Atferlistilraunir þar sem viðkomandi
útsetur sig gagnvart kvíðavænlegu áreiti
(umhverfisaðstæðum eða líkamlegu áreiti)
eða eykur virkni sína í þunglyndi til þess að
athuga gildi hugsana sinna og endurmeta
þær í kjölfar tilraunar (Bennet-Levy, Butler,
Fennel, Hackmann, Mueller og Westbrook,
2004). 4) Bakslagsvarnir þar sem kvíða-
og lyndisraskanir hafa tilhneigingu til að
gera aftur vart við sig undir miklu álagi eða
í kjölfar áfalla (yfirlit um inngrip í almennri
HAM má sjá í Barlow o.fl., 2011; Butler,
Fenell og Hackmann, 2008; Norton,
2012b).
Skert aðgengi að gagnreyndri
sálfræðilegri meðferð
Tíðni geðsjúkdóma og samsláttur
12 mánaða algengi geðraskana í
aldurshópnum 18-65 ára eru á bilinu 27-
30% (Kessler o.fl., 1994; Tómas Helgason,
1994; Wittchen og Jacobi, 2005) og margir
sjúklingar eru greindir með tvær eða fleiri
raskanir þegar þeir koma til meðferðar,
en lítið er vitað hvernig meðhöndla á
einstaklinga með margþættan vanda
(Kristjánsdóttir, Salkovskis, Sigurðsson,
Sigurðsson, Agnarsdóttir og Sigurðsson,
sent til birtingar; McManus, Grey og
Shafran, 2008). Sem dæmi um þennan
vanda skulu tvær rannsóknir hér nefndar til
sögunnar. Sú fyrri er rannsókn Kessler og
félaga (1994) á faraldsfræði geðsjúkdóma í
Bandaríkjunum. Þeir ályktuðu samkvæmt
gögnum sínum að þeir sem greindust
með geðröskun hefðu að meðaltali verið
með tvær (2,1) greinanlegar geðraskanir
þegar rannsóknin fór fram. Seinni
rannsóknin er rannsókn Brown, Campell,
Lehman, Grisham og Mancill (2001). Í
þeirri rannsókn var samsláttur lyndis- og
kvíðaraskana kannaður í úrtaki 1127
sjúklinga. Þar kom í ljós að hlutfall þeirra
sem greindust með fleiri en eina lyndis-
eða kvíðaröskun þegar matið fór fram var
55% og hlutfall samsláttar á líftíma reyndist
76%. Samsláttur geðraskana virðist því
vera regla frekar en undantekning. Því er
greinilega ekki alltaf ljóst í hvaða SHAM
ætti að senda sjúkling þar sem fleiri en
færri eru með fleiri en einn vanda.
Skert aðgengi
Þrátt fyrir háa tíðni þunglyndis og kvíða,
mikinn samslátt og sterkan fræðilegan
grunn HAM benda gögn til að afar fáir
einstaklingar sem þjást af geðröskunum fái
gagnreynda sálfræðilega meðferð eins og
HAM (Goisman, Warshaw og Keller, 1999;
Kessler, Merikangas, og Wang, 2007;
McHugh and Barlow, 2010; Shafran, o.fl.,
2009). Vísbendingar eru um að einungis
21-30% þeirra sem þjást af alvarlegu
þunglyndi eða kvíðasjúkdómum fái
gagnreynda sálfræði- eða geðlyfjameðferð
(Goisman o.fl., 1999; Kessler o.fl., 2007).
Engar vísbendingar eru um að ástandið sé
neitt öðruvísi á Íslandi en erlendis.
Notkun fagfólks á gagnreyndri
meðferð
Líkt og áður kom fram fær meirihluti þeirra
sem þjást af geðröskunum ekki meðferð
sem byggð er á gagnreyndum gögnum
(Shafran o.fl., 2009). Helstu ástæður
þess eru: 1) Hluti þeirra meðferða sem
teljast gagnreyndar við geðröskunum
eru ekki niðurgreiddar. Á Íslandi er í
raun ein gagnreynd meðferð niðurgreidd
en það er lyfjameðferð. HAM sem veitt
er af sálfræðingum er ekki niðurgreidd
og því er aðgengi að henni skert, sem
dregur úr líkunum á að þeir sem þjást af
lyndis- og kvíðaröskunum fái gagnreynda
meðferð. 2) Nám fagfólks býður ekki
alltaf upp á klíníska kennslu og þjálfun
í gagnreyndri samtalsmeðferð eins og
HAM og á það bæði við um nám lækna
og sálfræðinga (Weissman o.fl., 2006).
3) Meðferðarhandbækur eru margar og
flóknar og því erfitt að kunna þær allar
(Hollon o.fl., 2002). 4) Erfitt er að safna
í hópa í meðferð fyrir hverja kvíðaröskun.
Norton og Philipp (2008) notuðu gögn úr
rannsókn Kessler og félaga á faraldsfræði
geðraskana í Bandaríkjunum (Kessler
o.fl., 1994) til að reikna út hversu mörg
greiningarviðtöl þyrfti til að fylla hreinan
sex manna meðferðarhóp fyrir ákveðnar
kvíðaraskanir. Niðurstöður þeirra eru
nokkuð athyglisverðar því samkvæmt þeim
þyrfti 199 inntökuviðtöl fyrir hóp af áráttu-
og þráhyggjusjúklingum, 53 viðtöl til að fylla
hóp fyrir almenna kvíðaröskun, 50 viðtöl
til að fylla hóp fyrir áfallastreituröskun, 31
viðtal til að fylla hóp fyrir felmturröskun
með/án víðáttufælni, 25 viðtöl til að fylla
hóp fyrir félagsfælni og 21 viðtal til að fylla
hóp fyrir sértæka fælni. Greiningarviðtöl
geta verið tímafrek, kostnaðarsöm og erfið
í framkvæmd en þau taka almennt 30-90
mínútur eftir alvarleika vanda sjúklings.
Þetta getur leitt til að viðkomandi verði
ekki greindur, ekki rétt greindur og/eða
ekki rétt meðhöndlaður.