Fjölrit RALA - 10.05.1992, Blaðsíða 54

LANDNÝTINGARDEILD
og nýjum gróðurlendum eða hvort hin
áunnu gróðurskilyrði jarðvegsins rýrna
að nýju til fyrra horfs.
Efnagreiningar, sem gerðar voru á jarð-
vegi úr tilraunareitum á uppgræðslu-
svæðunum, sýndu að áhrif áburðar-
gjafar í níu ár voru nær eingöngu bund-
in við efstu fimm sentímetrajarðvegs-
ins. Áburðargjöf hafði aukið nokkuð
magn hans af leysanlegu kalíum og
fosfór. Hins vegar höfðu stærstu áburð-
arskammtar leitt til nokkurrar útskol-
unar næringarefna, sýringar jarðvegs
og minna heildarmagns katjóna. Líf-
ræn efni og köfnunarefni höfðu ekki
aukist merkjanlega en hugsanlegt er að
vegna lítillar blöndunar jarðvegsefna
hafi þessi efni aukist eitthvað alveg
efst við yfirborð jarðvegs.
Rætur grasanna, sem urðu ríkjandi í
gróðurfari á uppgræðslusvæðunum,
eru grunnstæðar og er langmestur hluti
þeirra í efstu fimm sentímetrum jarð-
vegsins. Áburðargjöf á mikinn þátt í
því að ræturnar fara ekki dýpra.
Smádýralíf, eins og það endurspeglast
í fjölda stökkmora (Collembola), var
einnig aðallega í efstu fimm sentí-
metrum jarðvegsins. Fjöldinn var meiri
á friðuðu landi en beittu og hann jókst
við áburðargjöf.
Ingvi Þorsteinsson
Staða og nýjungar í
gróðurkortagerð
Gróðurkortagerð hefur verið stunduð
frá árinu 1955. Kortlagðir hafa verið
ítarlega um 2/3 hlutar landsins og gefin
út um 120 kortblöð með hefðbundn-
um hætti, bæði af hálendi og byggð. Á
meginhluta þeirra svæða sem voru kort-
lögð hefur verið gerð gróðurfarsleg
úttekt, byggð á flatarmáli gróðurlenda
og áralöngum rannsóknum á fram-
leiðslugetu og beitarþoli landsins.
Erfitt er að gera breytingar á venjuleg-
um kortum nema með ærinni vinnu og
tilkostnaði. Það útheimtir nýjar filmur
með áorðnum leiðréttingum og síðan
endurprentun á kortunum. Þannig hefur
þetta verið fram á síðustu ár en nú er
að verða breyting á. Hafin er stafræn
gróðurkortagerð sem er fólgin í því
að kortin eru teiknuð í tölvu og varð-
veitt þar sem samsafn af punktum, lín-
um, svæðum og texta (sjá mynd á
baksíðu). Til að vinna úr þeim upplýs-
ingum sem á kortinu eru og fá fram
tilætlaðar niðurstöður, án þess að kort-
ið þurfi nokkurn tíma að komast á
blað, hefur verið þróaður sérstakur
hugbúnaður. Hugbúnaðurinn nefnist á
ensku GIS er stendur fyrir Geograp-
hical Information System sem hefur
verið útlagt á íslensku landfræðilegt
upplýsingakerfi, LUK.
Miðað við hefðbundin kort má segja
að stafrænu kortin séu lifandi og það
er jafnauðvelt að gera breytingar á
þeim og á orðalagi á texta. Hægt er að
færa til línur, letur eða tákn og þurrka
út eða bæta við einstaka hluta. Allar
breytingar sem verða á landinu er jafn-
harðan hægt að færa inn á kortið, svo
sem nýjar byggingar, vegi, raflínur,
nýræktuð tún og skóglendi. Þessi eig-
inleiki kerfisins kemur ekki síst að
gagni þegar ákvarða á tap á gróður-
lendi vegna uppblásturs eða öskufalls.
Aukmyndarinnar afkortinu semsjámá
á tölvuskjá er í tölvunni gagnagrunnur
sem tengist kortinu og geymir allar
nauðsynlegar upplýsingar um hvert ein-
stakt svæði áþví. Upplýsingar erhægt
að kalla fram á skjáinn eftir þörfum.
Síðla árs 1991 lauk fyrsta hagnýta
kortagerðarverkefninu sem unnið var
á stafrænan hátt hjá Rala og má segja
að það marki tímamót hérlendis. Verk-
efnið, sem var unnið í samvinnu við
fyrirtækið ÍSGRAF hf. og með búnaði
frá Intergraph, er gróður- og jarðakort
af Fljótsdalshéraði. Það var unnið
vegna skógræktaráætlunar fyrir Hér-
aðsskóga og nær til 74 jarða. Lokaaf-
urð þeirrar vinnu var Jarðabók af
hluta Fljótsdalshéraðs. í henni eru
tölvuteiknuð kort af hverri jörð undir
300 m hæð ásamt tölulegum upplýs-
ingum um eignarhald, stærð og gróð-
urfarsleg einkenni. Við þessi gögn má
síðan bæta við hvers konar upplýsing-
um öðrum sem má telja að eigi heima
í slrkri jarðabók. Minna má á áform
Búnaðarfélags íslands og Framleiðslu-
ráðs landbúnaðarins um útgáfu jarða-
bókar en æskilegt er að höfð verði
samvinna milli stofnana um gerð slíkr-
ar bókar.
Guðmundur Guðjónsson
Umhverfisþœttir og
asparrœktun
Rannsóknastöð Skógræktar ríkisins að
Mógilsá hóf árið 1989 umfangsmiklar
rannsóknir á áhrifum umhverfisþátta á
vöxt aspar. Rannsóknirnar fara fram í
stórum asparreit í Gunnarsholti og eru
unnar í samvinnu við Rannsóknastöð
skógræktarinnar á Nýfundnalandi og
Labrador, Queen’s háskóla í Kanada,
Rala og Landgræðsluna. Snemma árs
1990 varð að samkomulagi að Rala
tæki þátt í stjórn verkefnisins og hefði
umsjón með þáttum sem lúta að mæl-
ingum á umhverfisþáttum og lífeðlis-
fræðilegum viðbrögðum plantnanna
við umhverfinu.
Samstarfið hefur gengið mjög vel og
hefur gagnlegra upplýsinga um um-
hverfisþætti þegar verið aflað. Fyrstu
mælingar á trjánum, sem plantað var
sumarið 1990, voru gerðar haustið
1991. Sérfræðingar Mógilsárstöðvar-
innar sjá um trjámælingarnar. Á miðju
svæðinu er sjálfvirk veðurstöð sem
tengist Keldnaholtinu um síma. Þessi
stöð mælir heildarsólgeislun og nettó
inngeislun, lofthita, loftraka, vindhraða,
vindátt, jarðraka, jarðvegshita, varma-
flæði til jarðvegs og úrkomu. Fallandi
í loftraka og lofthita frá yfirborði er
einnig mældur með þar til gerðum
nemum og niðurstöðurnar notaðar til
að meta heildaruppgufun frá svæðinu
og varmaburð með vindi (2. mynd).
Niðurstöður mælinga á umhverfisþátt-
um, ásamt mælingum á vexti og lífeðl-
isfræði trjánna, verða notaðar til að
prófa vaxtarlíkön, m.a. SPAC-
52