Bændablaðið - 22.10.2020, Blaðsíða 30

Bændablaðið | Fimmtudagur 22. október 202030
Bjarni Guðmundsson, áður pró-
fessor við Landbúnaðarháskóla
Íslands, hefur sent frá sér bókina
Yrkja vildi eg jörð, sem er þriðja
bókin í röðinni um íslenska land-
búnaðarhætti. Í bókinni er fjallað
um jarðrækt á Íslandi, vinnu-
brögð og verkfæri til ræktunar
fóðurs fyrir búfé, túnasléttun,
framræslu og mörgu fleiri sem
snertir ræktunarhætti á Íslandi.
Bjarni er höfundur nokkurra
bóka sem tengjast sögu landbún-
aðar á Íslandi. Þar á meðal eru
ævisaga Halldórs Vilhjálmssonar,
skólastjóra á Hvanneyri, Og svo
kom Ferguson, Alltaf er Farmall
fremstur, Frá hestum til hest-
afla, sem fjalla um vélvæðingu
til sveita og einnar sem kallast
Konur breyttu búháttum og er
saga Mjólkurskólans á Hvanneyri
og Hvítárvöllum. Hann er einnig
höfundur þriggja bóka um íslenska
landbúnaðarhætti; Íslenskir sláttu-
hættir, Íslenskir heyskaparhættir og
nú síðast Yrkja vildi eg jörð.
Í bókinni er fjöldi ljósmynda
sem sýnir þróun ræktunar og skýr-
ingateikningar eftir Bjarna.
Sveitamaður í eðli sínu
Bjarni segist vera íhaldssamur
sveitamaður í eðli sínu og kynnst
sveitastörfum sem barn og þegar
verkhættir fóru að breytast og vél-
væðast. „Eftir að ég hóf kennslu
og rannsóknir fór ekki hjá því að
ég kíkti stundum til baka og vildi
átta mig á því hvert stefndi og
þannig féll til ýmislegt efni sem
ég hef raðað til og rannsakað frekar.
Það má því segja að bækurnar séu
framhald af því sem ég hef haft að
meginstarfi þó að allmikill tími hafi
farið í að skoða heimildir og vinna
úr gögnum, enda aðstaða til þess
mjög góð í bóka- og gagnasöfnum
hér á Hvanneyri.“
Hann segir að á Hvanneyri
sé meðal annars að finna gagna-
safn verkfæranefndar ríkisins
sem var forveri bútæknideildar
Rannsóknastofnunar landbún-
aðarins. „Ólafur Guðmundsson,
forstöðumaður verkfæranefndar-
innar, tók mikið af ljósmyndum
sem hafa ratað inn í bækurnar
mínar. Auk þess sem í safninu
eru fjölmörg gögn um tækni- og
verkþróum í landbúnaði. Mig
langar líka að minnast á bókasafn
Tómasar Helgasonar og Vigdísar
Björnsdóttur sem Hvanneyrarskóli
fékk að gjöf á 100 ára afmæli sínu
og er sennilega heildstæðasta
landbúnaðarbókasafn á landinu.
Þannig að ég hef haft ljómandi góða
aðstöðu til að vinna að bókunum.
Eiginkona mín, Ásdís B. Geirdal,
hefur líka stutt mig vel og þolað
þessa sérvisku mína og gefið mér
tækifæri til að sinna skrifunum. Ég
hef líka notið þeirra gæfu að vera
góður til heilsunnar og notið þess
að sinna þessum verkefnum,“ segir
Bjarni.
Sjálfbærni við landnám
Þrátt fyrir að þekkja viðfangsefni
nýju bókarinnar segir Bjarni að það
hafi eitt og annað komið sér á óvart
við vinnslu hennar. „Að hluta er
það líklega vegna þess að ég ólst í
skólum upp við einhverjar sögur og
bækur, sem eru ágætar í sjálfu sér,
um þróun landbúnaðar og þá eink-
anlega félags- og hagsögu greinar-
innar. Svo þegar maður fer að kíkja
á bakvið sér maður að margt var
öðruvísi en af var látið. Það sem ég
hef orðið mest hissa á þrátt fyrir allt
er hve mikið við höfum tileinkað
okkur af erlendri þróun og fylgst
vel með hvað hefur verið að gerast
í útlöndum.
Það kom mér einnig á óvart að
í elstu lögum landsins, Grágás og
Jónsbók, er að finna stórmerkileg
lagaákvæði sem sýna að menn höfðu
mikinn og djúpan skilning á ýmsu
sem laut að meðferð landsins og
ræktun þess. Til dæmis eins og segir
hvernig beri að fara með land svo
ekki skemmist og hvernig beri að
fara með land svo að sem flestir geti
notið þess. Það sýnir að við landnám
var til staðar býsna mikil þekking og
næmur skilningur á því sem í dag
kallast sjálfbærni.“
Framfaraskot samhliða
vélvæðingu
„Þróun í vélvæðingu landbúnaðar
á Íslandi hefur verið nokkuð jöfn
eftir að umbætur hófust að einhverju
ráði á 18. öld þrátt fyrir breytilegt
árferði og sveiflur í efnahag. Þegar
kemur fram í byrjun 20. aldar breytt-
ist mikið og þegar fyrstu vélarnar
LÍF&STARF
Mest af nýræktun túna á seinni hluta 20. aldar var unnið með jarðýtum í félagseign bænda. Hér er unnið að jöfnun ruðninga og kýfingu framræsts lands á Hvanneyri um 1960. Mynd / Magnús Óskarsson.
Vilmundur Hansen
vilmundur@bondi.is
Bjarni Guðmundsson með Nordland-handsáðvél fyrir grasfræ og fleira.
Mynd / Björn Þorsteinsson
Dæmi um fyrstu jarðvinnsluverkfærin sem kenna má við nútíma en voru
öll ætluð dráttarhestum. Nemendur búvísindadeildar á Hvanneyri með
verkfæri frá Ólafsdal vorið 1989: Frá vinstri Kristín Sverrisdóttir við hesta-
reku (moldskúffu), Lilja Guðrún Eyþórsdóttir við hestaplóg (yngri gerð
Ólafsdalsplógs), þá Álfheiður Marinósdóttir við styttu Hjartar Snorrasonar,
nemanda og kennara í Ólafsdal en síðan skólastjóra á Hvanneyri, og loks
Ágúst Sigurðsson við lappaherfi. Mynd / Gísli Sverrisson
Íslenskir ræktunarhættir:
Yrkja vildi eg jörð
Norski skerpiplógurinn naut mikilla en skammærra vinsælda við ræktun
framræstra mýra hérlendis á sjötta áratug síðustu aldar.
Mynd / Jón Ólafur Guðmundsson