Bændablaðið - 22.10.2020, Blaðsíða 42

Bændablaðið | Fimmtudagur 22. október 202042
Undanfarna áratugi hafa kúabú
heimsins gengið í gegnum gíf-
urlegar breytingar og í nánast
öllum löndum hefur kúabúum
fækkað verulega en þau sem eftir
standa stækkað að sama skapi. Þá
hafa ný fjós risið og bændur tekið
nútíma tækni í notkun og fleira
mætti nefna. Því miður hefur þó
hagnaðurinn á bæjunum ekki
vaxið í hlutfalli við stækkandi búin
en á því eru margar skýringar og
ein þeirra er sú að mörg bú eru
orðin stærri en svo að hefðbundn-
ir verkferlar og vinnulag ná ekki
lengur utan um reksturinn.
Til eru margar leiðir til að ná
bættum árangri en í þessari grein
verður horft til LEAN aðferðar-
fræðinnar en hún snýst um að koma
hlutum í röð og reglu og framkvæma
verkferla á búunum eins vel og
mögulegt er. Danskir kúabændur,
sem eru þeir afkastamestu í heimi,
mælt í mjólkurframleiðslu á hverja
vinnustund, hafa um árabil tileinkað
sér þessa aðferðarfræði við bústjórn-
ina og hér verður farið yfir þessa
aðferðarfræði. Greinin byggir á efni
frá danska LEAN sérfræðingnum
Vibeke Fladkjær Nielsen sem mörg-
um Íslendingum er að góðu kunn,
enda haldið námskeið í LEAN hér
á landi.
Hvað er LEAN?
LEAN snýst um að skapa meiri verð-
mæti með færri úrræðum. LEAN
stendur í raun fyrir „snyrt“ m.ö.o.
að auka framleiðni með hagræðingu
og stöðugt að leita að úrbótum. Þess
vegna er LEAN aðferð eða hugs-
unarháttur sem allir geta haft hag af,
óháð stærð búrekstursins.
LEAN snýst fyrst og fremst um
að læra að sjá. Sjá hvar hægt er
að bæta, sem og að sjá hvar sóun
verður á auðlindum (vinnustund-
um, aðföngum o.þ.h.) t.d. vegna
biðtíma, bilunar á vélum eða sam-
skiptaleysi milli aðila. LEAN er í
raun aðferðarfræði sem veitir starfs-
fólki búsins hvatningu og ábyrgð og
fær þar reksturinn til að vaxa, því
starfsfólk hvers bús eru mikilvægasti
hluti þess.
LEAN er frá Ford
Fyrstu merki um LEAN kerfið koma
frá Henry Ford, sem stofnaði Ford
Motor Company árið 1903, en árið
1913 var línuframleiðslu komið á
og við það var hægt að snarfækka
starfsfólki og þar með má segja að
fyrstu merki um LEAN hafi komið
fram. Árið 1935 var japanska fyrir-
tækið Toyota Automobile stofnað og
framleiðsla þess hófst svo árið 1936
en vandamálið var að aðeins 2.685
bílar voru framleiddir á samtals 13
árum. Hjá Ford verksmiðjunni var
framleiðslan margfalt meiri á degi
hverjum og Toyota var því í mikilli
kreppu og þurfti að segja upp fjórð-
ungi starfsmanna sinna. Starfsmenn
Toyota settu þá þrýsting á stjórn-
endur fyrirtækisins og það endaði
með alveg nýrri framleiðsluhugsun:
• Að setja sóun í forgang: Það
var flokkað sem sóun að fram-
leiða eitthvað annað en það sem
viðskiptavinirnir óskuðu eftir
í raun
• Starfsmönnunum var veitt
ábyrgð og hvatning til að finna
sóun: Toyota náði m.a. sínum
góða árangri með því að nota
launakerfi með bónusgreiðslum
Þetta var í algerri andstöðu við
Henry Ford, sem leit á starfsfólkið
meira sem nauðsynlegan viðauka
við færi-bandið og vélarnar. En
þegar Toyota náði góðum árangri
með hinar nýju framleiðsluaðferðir
sínar og fram-leiðsluheimspeki sína
jókst áhugi frá Bandaríkjunum og
Evrópu á aðferðinni, en það reyndist
erfitt fyrir vestræna bílaframleið-
endur að herma eftir Toyota. Þrír
Bandaríkjamenn hófu þá að rannsaka
sérstaklega þetta kerfi hjá Toyota
og skilaði það sér í bókinni „Vélin
sem breytti heiminum“. Að auki var
framleiðsluheimspeki Toyota mótuð
í svokallaðar 5 meginreglur LEAN.
LEAN má lýsa með 5
meginreglum.
1. Tilgreindu hvað skapar verð-
mæti fyrir viðskiptavininn
Í fyrsta lagi snýst þetta um að
komast að því hver viðskipta-
vinurinn er og hverjar þarfir
viðskiptavinarins eru og af
hvaða gæðum viðskiptavinur-
inn vill hafa vöruna.
2. Fjarlægðu þær aðgerðir sem
ekki eru virðisaukandi.
• Flutning (óþarfa tilfærslur á
gripum, fóðri o.s.frv.)
• Vörulager (of mikið keypt
miðað við fyrningardagsetn-
ingu)
• Offramleiðslu (fyrningar á
gróffóðri, umframframleiðsla
o.fl.)
• Biðtíma (bið eftir aðstoð, bið
eftir vél sem þarf að nota við
sömu verk samtímis o.þ.h.)
• Mistök (lélegt gróffóður,
dauðir gripir, há frumu- eða
gerlatala mjólkur o.þ.h.)
3. Búðu til flæði um verðmæta-
skapandi athafnir
Snýst um að hafa gott flæði
á búinu og gera vinnuferlana
skilvirka svo verkið fari fram á
sem hagkvæmastan hátt.
4. Framleiddu aðeins þegar við-
skiptavinurinn krefst þess
5. Leitastu við að ná fullkomnun
með stöðugum framförum
Aðalmarkmið LEAN
Aðalmarkmið LEAN er að útrýma
allri sóun en í LEAN kerfinu er allt
skilgreint sem sóun ef það hefur
kostnað eða kostar tíma án þess að
skapa virðisauka. Sóun leynist oft í
hinum ýmsu vinnuferlum í daglegri
vinnu á búum og oft getur reynst
erfitt að bera kennsl á hana. Þessi
sóun er í LEAN flokkuð í 7 flokka
sem gerir það mun auðveldara fyrir
notendur kerfisins að finna hana og
skilgreina.
1. Sóun vegna biðtíma
Biðtími er sóun, hvort sem það er
vegna fólks, véla eða t.d. skorts
Á FAGLEGUM NÓTUM
Haustið er tími breytinga í
garð inum. Litskrúðið eykst allt
fram í lauffall og værð færist
yfir gróður og garðræktendur.
Varpfuglarnir sem við höfum
notið samvista við að sumrinu
leita fæðu í aldinum trjáa og
runna.
Sumir þeirra sækja til fjar-
lægra landa eins og mörg okkar
dreymir um. Aðrir kjósa að dvelja
á landinu allan veturinn og láta sér
vel líka. Varpfuglar sem við getum
átt von á að sjá allt árið um kring
í garðinum eru td. skógarþröstur,
stari, auðnutittlingur, svartþröstur.
Snjótittlingar heimsækja garðinn
á veturna.
Flækingsfuglar eru
forvitnilegir gestir
Á haustin má að auki búast við
óvæntum gestum í garðinn.
Haustlægðirnar færast yfir
landið, ýmist úr austri eða vestri
með rysjóttu veðri. Þá má búast
við að ýmsar sjaldséðar fugla-
tegundir berist hingað með veðri
og vindum. Það er alltaf skemmti-
legt að sjá óvænta fiðraða gesti
sem hafa borist hingað um langan
veg leita skjóls og fæðu í garða-
gróðrinum, þreyttir og hraktir.
Með aukinni garð- og trjárækt
hefur varpfuglum meira að segja
fjölgað svo um munar hér á landi,
til dæmis svartþrestir, krossnefir
og hinir smávöxnu en síkviku
glókollar.
Ýmislegt er hægt að gera til að
auðvelda heimilisfólki að fylgjast
með óvæntum gestum í garðin-
um. Koma má tegundum gróð-
urs þannig fyrir að auðvelt sé að
fylgjast með úr gluggum. Stakir
berjarunnar og fjölæringar sem
geyma fræ eða aldin fram eftir
hausti laða að sér fugla og einnig
má huga að því að næði sé sem
best fyrir smáfuglana. Þeir þurfa
að nýta allan daginn til að afla
sér fæðu og til þess þurfa þeir að
hafa öruggar fæðuuppsprettur og
skjól. Fjölbreyttur garðagróður
í bland við opin svæði gagnast
vel. Í sumum garðplöntustöðvum
er hægt að fá greinargóðar upp-
lýsingar sérfróðra söluaðila um
hvaða tegundir eru vænlegar til
að laða fugla í garðinn.
Fóðrun smáfuglanna
Margir garðeigendur setja upp
einhvers konar fóðrunarstað fyrir
smáfuglana, ýmist á sérstökum
fóðurbrettum eða láta duga að
koma fóðrinu fyrir á trjágreinum
eða á grasflötinni. Þegar líður á
haustið og minna verður um nátt-
úrulega fæðu reiða fuglarnir sig
sífellt meira á fóðurgjafir og venja
komur sínar þangað. Þess vegna
er mikilvægt að halda áfram fóðr-
uninni allan veturinn því annars
getur farið illa fyrir fuglunum.
Lausaganga heimiliskatta dregur
verulega úr líkum á að fulgar geri
sig heimakomna í garðinum.
Tegundir
Meðal flækingsfugla sem vel má
búast við að sjá í heimilisgörðum
sem bjóða þá velkomna eru hettu-
söngvari, gráþröstur, silkitoppa,
gransöngvari, barrfinka og söng-
þröstur. Sjaldséðari tegundir eru
til dæmis hauksöngvari, gráspör,
hnoðrasöngvari, dvergkráka og
tyrkjadúfa. Alltaf er skemmtilegt
að fylgjast með landsvölu og
bæjasvölu á flugi í fæðuleit, þær
sjást oftar á vorin en á haustin.
Sumir þessara flækingsfugla eiga
ekki afturkvæmt til heimahaganna
en þess eru þó dæmi að flækings-
fuglar hafi verið hringmerktir hér
á landi og endurheimtast síðar í
sínum náttúrulegu heimkynnum
erlendis.
Ánægja og fræðsla
Bæði börn og fullorðnir geta
fræðst um fugla og atferli þeirra
með því að virða þá fyrir sér út um
gluggann. Fylgjast má með fæðu-
vali, varpi og vali ólíkra tegunda
á varpstöðum, hvernig mismun-
andi tegundum kemur saman og
breytingum í fjölda eftir árstíma.
Þessi einfalda leið kveikir áhuga
á að kynnast fleiri fuglategundum
með því að leita þeirra á öðrum
stöðum, til dæmis við ár og stöðu-
vötn, í skógum, votlendi eða við
sjávarsíðuna þar sem flestir fuglar
halda sig frá því síðla hausts og
fram eftir vetri. Á sumarbústaða-
lóðinni geta aðrir fuglar gert sig
heimakomna, branduglur, hrafnar,
fálkar, rjúpur og músarrindlar.
Sjónauki og fuglabók eru svo
sjálfsagðir félagar til að auðga
upplifunina.
Ingólfur Guðnason
Námsbrautarstjóri
garðyrkjuframleiðslu
garðyrkjuskóla LbhÍ
Reykjum, Ölfusi
Flækingsfuglar, óvæntir
gleðigjafar í garðinum
Kjarnbítur. Myndir / Jóhann Óli Hilmarsson
GARÐYRKJUSKÓLI LBHÍ REYKJUM
Silkitoppa.
Stjórnun með LEAN aðferðarfræði þýðir minni birgðir, betur nýtt afkastageta, færri villur, minni tímanotkun og svo
framvegis. Mynd / Qualitymag.com
LEAN bætir búreksturinn
Vibeke Fladkjaer Nielsen hefur
haldið námskeið í LEAN hér á landi.
Í stuttu máli
LEAN, sem er enska, stendur fyr-
ir eitthvað sem er magurt eða
minna: minni birgðir, betur nýtt
afkastageta, færri villur, minni
tímanotkun o.s.frv.
LEAN beinist að framleiðslunni:
• Einbeitir sér að því sem
skapar verðmæti
• Dregur úr / eyðir sóun
• Býr til flæði í framleiðslu
• Einbeitir sér að framförum í
framleiðslu
Allt er þetta um atriði sem hafa
bein áhrif á afkomu búanna.
Snorri Sigurðsson
snsig@arlafoods.com