Bændablaðið - 22.10.2020, Blaðsíða 44

Bændablaðið | Fimmtudagur 22. október 202044
Í síðasta blaði ritaði ég um tollaum-
hverfi í nautakjötsmálum og hvaða
áhrif breytingar á tollaumhverf-
inu undanfarin ár hefur haft
á samkeppnisstöðu íslenskrar
framleiðslu. Tollasamningurinn
við ESB hefur einnig haft mikil
áhrif á markað með mjólkurvör-
ur en samið var um tollkvóta á
ostum sem samsvarar um 10%
af heildarmarkaðnum hérlendis.
Það samsvarar framleiðslu á um 6
milljónum lítra mjólkur eða með-
alársframleiðslu 22 kúabúa.
Talsverð umræða hefur komist
af stað um þessi mál, margir tekið
undir þá skoðun bænda að endur­
skoðun tollasamningsins við ESB sé
nauðsynleg þar sem forsendur fyrir
honum séu brostnar og einhverjir
þora jafnvel að tala um að samn­
ingnum ætti að segja upp. Loksins
hafa stjórnmálamenn hlustað, opnað
augun og séð það sem við höfum
bent á frá upphafi. Dæmið gengur
ekki upp og þarf að laga.
Innflutt á kostnað
innlendrar framleiðslu
Eins og gera mátti ráð fyrir mót­
mæltu fulltrúar innflutningsaðila og
hafa haldið fram að slíkt myndi færa
þjóðina aftur um marga áratugi, hér
hverfi allt það góða vöruúrval sem
við þekkjum og að verð á matvöru
fari hiklaust uppá við. Við vitum það
svosem að helst vilja raddir úr þeirra
ranni ekki hafa neina tolla yfir höfuð
og bera fyrir sig að það muni skila sér
í betra verði til neytenda. Samt er það
svo að þrátt fyrir lækkandi kostnað­
arverð á innfluttu nautakjöti undan­
farin ár þá hefur það ekki skilað sér
til neytenda. Eina sem það hefur
gert er að lækka verð til bænda og
vinna okkar í nautakjötsframleiðslu
nær orðin sjálfboðavinna. Hvert fer
mismunurinn?
Þá er ágætt að taka fram að
matvælaframleiðsla er hugsuð sem
atvinna, ekki lífsstíll.
Fjölbreytt vöruúrval á góðu verði
er gott og gilt. En með áframhaldandi
ástandi gætum við hins vegar séð
að úrval íslenskrar matvöru gæti
farið þverrandi. Bændur fá hrein­
lega ekki greitt fyrir vöruna raunvirði
hennar þar sem verðþrýstingur frá
innfluttum afurðum, sem framleidd­
ar eru við ódýrari aðstæður, riður
þeim úr vegi. Ef fer fram sem horfir
geta stórkaupmenn erfiðlega haldið
áfram að lofa neytendum fjölbreyttu
vöruúrvali, nema þá í formi innfluttra
matvæla. Og það virðist ekki vera
áhugi hjá neytendum fyrir því en
skemmst er að minnast þess að fyrr
á árinu fundust fullir ruslagámar af
erlendum ostum sem ekki höfðu
selst. Framboðið af innfluttu hefur
verið talsvert meira en eftirspurnin.
Þá þurfum við að spurja okkur hvort
við viljum. Viljum við minna úrval af
erlendri vöru eða innlendri?
Hæsta hlutfall
tollskrárnúmera án tolla
Stundum ber umræðan hér á landi
þess merki að við teljum íslenska
framleiðslu ofurverndaða með
tollum. En það er alls ekki raunin.
Ef við horfum á tollaumhverfi ESB,
Noregs og Sviss/Liechtenstein má
sjá að Ísland er með hæsta hlutfall
tollskrárnúmera sem bera engan toll
sem og lægstu meðaltollana. Það er
nú öll tollverndin.
Eftirlit í molum?
Að frátöldum milliríkjasamning­
un um sjálfum virðist mikill vandi
liggja í öðrum hliðum tollaumhverf­
isins. Svo virðist sem að stórkost­
legir vankantar séu á tollafram­
kvæmd og ­eftirliti svo ekki sé meira
sagt. Við höfum heyrt fréttir af því að
umstalsvert magn landbúnaðarvara
komi inn til landsins á röngum toll­
skrárnúmerum og þegar menn hafa
kannað málið frekar kemur í ljós að
talsverður munur er á útflutnings­
tölum ESB til landsins og innflutn­
ingstölum Hagstofu Íslands. Frægt
er svokallað jurtaostamál þar sem
gríðarlegt magn af mozzarellaosti
úr kúamjólk hefur verið flutt inn í
landið, ranglega undir tollnúmerum
jurtaosts sem er án tolla, þrátt fyrir
að vera skráð sem venjulegur ostur
út frá ESB. Þetta mál virðist hins
vegar bara vera toppurinn á ísjak­
anum.
Þó að ekki séu allir sammála um
tollasamningana sjálfa hljótum við
að geta sammælst um að misræming
í tollskráningu og tollasvindl sé eitt­
hvað sem verði að koma í veg fyrir.
Hvað er til ráða?
Þó að við Íslendingar lítum stundum
á okkur sem „stórustu“ þjóð í heimi
er mikilvægt að átta okkur á hvað
við erum lítil í samanburði við önnur
lönd. Ársframleiðsla íslensks naut­
gripakjöts er t.d. á pari við mánað­
arframleiðslu í einu dönsku slát­
urhúsi. Það gefur auga leið að það
þarf að veita sláturleyfishöfum meira
svigrúm til samvinnu svo íslensk
framleiðsla sé samkeppnishæfari í
verðum.
Gera þarf miklar úrbætur á eftirliti
með innflutningi til að koma í veg
fyrir áðurnefnt misræmi. Þar liggur
mikið undir fyrir bændur, neytend­
ur, ríkið og þá innflutningsaðila sem
sannanlega fara eftir settum reglum.
Það þarf vart að útskýra hvernig þetta
skekkir samkeppnisstöðu íslensks
landbúnaðar en einnig má benda á
að þetta hefur áhrif á hagtölur þannig
að hagskýrslur verða rangar og geta
þannig haft áhrif á stöðu Íslands við
gerð tollasamninga.
Endurskoða þarf tollasamninginn
við ESB enda allar forsendur fyrir
honum brostnar. Að semja um kíló á
móti kílói líkt og var gert er fráleitt.
Sem dæmi má nefna að á meðan ESB
fær innflutningskvóta sem nemur
10% af ostamarkaðnum hérlendis
fær Ísland aðgang að 0,009% af osta­
markaði ESB.
Ég trúi ekki öðru en að þessi
mál nái eyrum manna og gerð verði
bragarbót á.
Herdís Magna Gunnarsdóttir,
bóndi á Egilsstöðum og vara-
formaður LK
LANDSSAMBAND KÚABÆNDA
Sauðfé hefur verið eyrnamarkað
á Íslandi allar götur frá landnámi.
Mörgum kom því á óvart þegar
landbúnaðarráðherra lagði fram
frumvarp, skömmu fyrir sauðburð
í vor, þar sem lagt var til að horfið
yrði frá þeirri hefð sem hér hefur
verið fylgt að bændur eyrnamerktu
fé sitt. Í ljós kom að tillagan var
unnin án þess að bændur eða
sauðfjáreigendur hafi sérstaklega
óskað eftir því og án alls samráðs
við markaverði, sem hafa eftirlit
með mörkun sauðfjár.
Á vettvangi atvinnuveganefndar
Alþingis, sem fékk málið til frekari
meðferðar, kom í berlega í ljós að
fjölmargt mælti gegn því að þessi
skylda yrði aflögð. Sérstaklega má
þar nefna varnaðarorð dr. Ólafs R.
Dýrmundssonar landsmarkavarðar
og Sigurðar Sigurðssonar dýralækn­
is, sem báðir skiluðu inn ítarlegum
umsögnum sem aðgengilegar eru á
vef Alþingis. Frumvarp ráðherra var
ekki reist á dýravelferð, sem snertir
særingu á eyrum og sársauka, enda
hefur verið unnið af kappi að útrým­
ingu soramarka undanfarna áratugi.
Gildandi merkingakerfi öruggast
Þessir sérfræðingar töldu misráðið
að fella niður eyrnamörkun, jafnvel
aðeins að hluta, þar sem með því
yrði dregið úr öryggi merkinga­
kerfis sauðfjár sem sé með því ör­
uggasta í heimi. Þetta væri varasamt
nú og enn frekar en áður þyrfti að
styrkja og efla allar varnaraðgerðir
og rekjanleika í ljósi þess að margar
sauðfjárveikivarnarlínur hafa verið
aflagðar eða viðhald þeirra van­
rækt. Merkingakerfi sauðfjár hér á
landi byggist á eyrnamörkun alls
fjár, plötumerkingu með litum eftir
svæðum og brennimerkingu á sumu
fé. Þá kom einnig fram að störf
markanefnda kosta ríkissjóð ekki
krónu.
Innflutningur á ófrosnu kjöti
Þrátt fyrir varnaðarorð og ráð­
leggingar fjölmargra var innflutn­
ingur á hráu og ófrosnu kjöti leyfður
frá síðustu áramótum. Þetta leiðir til
aukinnar hættu á að hingað til lands
berist búfjársjúkdómar með óaftur­
kræfum afleiðingum fyrir heilbrigði
íslenskra búfjárstofna sem hafa vegna
einangrunar engar varnir gegn land­
lægum búfjárpestum í Evrópu. Sumir
þessara sjúkdóma geti borist í fólk svo
hér eru lýðheilsusjónarmið að veði.
Bent hefur verið á að eftirlitskerfið
hér innanlands sé veikt og um of sé
treyst á innflutningsfyrirtækin sjálf.
Mótvægisaðgerðir íslenskra stjórn­
valda séu ótryggar og ófullnægjandi
og endurspegli veika stöðu landbún­
aðarins í stjórnarráðinu.
Langvarandi baráttu fórnað?
Barátta gegn smitsjúkdómum í
búfé hefur markað mjög sögu land­
búnaðar. Á liðinni öld var ráðist í
öflugar aðgerðir til að útrýma þeim
sjúkdómum sem hingað höfðu
borist, þar á meðal riðu­ og garna­
veiki. Öll slökun á vörnum felur
í sér hættu á að þessir sjúkdómar
og fleiri, sem hingað kunna að
berast, breiðist um landið og valdi
óbætanlegu tjóni. Íslenskir búfjár­
stofnar hafa verið einangraðir um
langan aldur og lausir við marga þá
sjúkdóma sem öldum saman hafa
hrjáð búfé Evrópuþjóða og eru
þar af leiðandi sérlega viðkvæmir
fyrir nýjum smitsjúkdómum. Þeir
Ólafur Dýrmundsson og Sigurður
Sigurðsson töldu að hinn góða ár­
angur Íslendinga í baráttu gegn smit­
sjúkdómum í búfé, mætti að miklu
leyti þakka merkingarkerfi sauðfjár.
Rekjanleikinn mikilvægur
í sóttvarnarskyni
Gildandi merkingakerfi byggist á
að tryggja rekjanleika, en með því
að taka einungis upp plastmerki
minnkar hann til muna því þau vilja
tapast og þá er einnig auðvelt að
skipta þeim út og koma nýju merki
fyrir. Ef eyrnamörkuninni er sleppt
minnkar rekjanleikinn sem öllu
skiptir í ljósi þess að hann gegnir
lykilhlutverki við að hefta útbreiðslu
smitsjúkdóma.
Mörkunum bjargað
Eyrnamörkun er þekkt í nágranna­
löndum okkar, t.d. í Færeyjum
og Noregi og einnig á svæðum í
norðanverðri Evrópu og stríðir ekki
gegn löggjöf Evrópusambandsins.
Afstaða þingmanna Miðflokksins
til tillögu ráðherra um að hverfa
frá mörkun búfjár var skýr frá
upphafi. Fulltrúar flokksins í
atvinnuveganefnd Alþingis,
Sigurður Páll Jónsson og Ólafur
Ísleifsson, fylgdu þeirri stefnu
eftir í nefndinni með áherslu á
sóttvarnir í ljósi ábendinga Ólafs
Dýrmundssonar og Sigurðar
Sigurðssonar. Eins og fram kemur
í nefndaráliti var það niðurstaða
meirihluta nefndarinnar eftir ít­
arlega umfjöllun að ekki kæmi
til greina að hverfa frá mörkun
sauðfjár. Var af hálfu nefndarinnar
mælt fyrir því að tillagan næði
ekki fram að ganga. Þannig tókst
að hrinda tillögu sem sýndist hafa
verið borin fram án tilefnis og án
samráðs og sem hefði ekki verið
fallin til að styrkja sóttvarnir ís­
lenskra búfjárstofna eða efla lýð­
heilsu landsmanna.
Karl Gauti Hjaltason,
kgauti@althingi.is
Ólafur Ísleifsson,
olafurisl@althingi.is
Höfundar eru þingmenn
Miðflokksins
Mörkin varin
Karl Gauti Hjaltason. Ólafur Ísleifsson.
LESENDABÁS
Herdís Magna Gunnarsdóttir.
Bætum samkeppnisstöðu
íslensks landbúnaðar