Morgunblaðið - 27.11.2020, Blaðsíða 48

48
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 27. NÓVEMBER 2020
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Fyrstu um-ræðu umfrumvarp
félags- og barna-
málaráðherra um
fæðingar- og for-
eldraorlof lauk í
vikunni og er nú til
meðferðar í vel-
ferðarnefnd. Helstu breyt-
ingar sem boðaðar eru með
frumvarpinu eru að lengja
fæðingarorlof úr tíu mánuðum
í tólf mánuði og að minnka
þann sveigjanleika sem for-
eldrar hafa til að skipta orlof-
inu á milli sín. Fyrrnefnda
breytingin virðist njóta víð-
tæks stuðnings ef marka má
umsagnir um frumvarpið og
umræður um það, en sú síð-
arnefnda er umdeildari, svo
ekki sé meira sagt. Margir
hafa orðið til að gagnrýna
ósveigjanleika frumvarpsins
gagnvart foreldrum og hve
langt ríkisvaldið hyggst ganga
í því að þvinga fram jafna
skiptingu foreldra á fæðing-
arorlofstökunni. Gert er ráð
fyrir að hvort foreldri taki sex
mánaða orlof, en að foreldri
verði „heimilt að framselja
einn mánuð af sjálfstæðum
rétti sínum til hins foreldr-
isins“.
Meðal þeirra sem gagnrýnt
hafa þennan ósveigjaleika í
frumvarpinu er embætti land-
læknis sem segir í umsögn um
frumvarpið „mikilvægt að lög
um fæðingar- og foreldraorlof
endurspegli skilning á ólíkum
aðstæðum fjölskyldna og bjóði
upp á meiri sveigjanleika
varðandi tilhögun en gert er
ráð fyrir í núverandi frum-
varpi“. Í umsögn landlæknis
segir einnig: „Í þessu sam-
hengi er vert að vekja athygli
á því að önnur Norðurlönd
bjóða foreldrum mun meiri
sveigjanleika varðandi ráð-
stöfun fæðingarorlofs en boð-
að er með núverandi frum-
varpi og með því að skerða enn
frekar sveigjanleika íslenskra
foreldra myndi Ísland færast
enn fjær nágrannaþjóðum sín-
um hvað þetta varðar.“
Markmið frumvarpsins er
sagt vera að „tryggja barni
samvistir við báða foreldra og
að gera foreldrum kleift að
samræma fjölskyldu- og at-
vinnulíf“. Þetta eru ágæt
markmið, en réttlæta ekki að
foreldrar séu þvingaðir til að
skipta fæðingarorlofi með
þeim hætti sem gert er í frum-
varpinu, eða með öðrum hætti
en þeir telja best, sem er lyk-
ilatriði. Vissulega er mik-
ilvægt að barn eigi sem mest-
ar samvistir við báða foreldra
og varla er vafi að
báðir foreldrar
vilja eiga sem
mestar samvistir
við nýfætt barn
sitt. Meginmark-
mið með slíku
frumvarpi hlýtur
þó að eiga að vera
að tryggja barni rétt til að
geta verið með foreldrum sín-
um fyrstu mánuði eða fyrsta
ár ævinnar, en hvernig for-
eldrarnir haga þessum sam-
vistum og töku fæðing-
arorlofsins hlýtur að vera
aukaatriði í þessu sambandi
og byggjast á mati foreldr-
anna, svigrúmi þeirra og að-
stæðum.
Í umsögn Kvenréttinda-
félags Íslands segir að félagið
fagni „sérstaklega að í frum-
varpinu sé réttinum til fæð-
ingar- og foreldraorlofs deilt
jafnt á milli foreldra, rétt-
arbót sem mun stuðla að
bættri stöðu kvenna og auknu
kynjajafnrétti hér á landi“.
Mjög má efast um að skerðing
á rétti barna til að eiga sam-
vistir við foreldri eða foreldra
stuðli að auknu kynjajafnrétti
hér á landi. Í því sambandi má
nefna að í umsögn Femínista-
félags Háskóla Íslands er
lengingu orlofsins fagnað en
varað við þeim ósveigjanleika
sem er í skiptingu orlofsins á
milli foreldra. „Þó að til-
gangur laganna sé háfleygur
þá er mikilvægt að það bitni
ekki á efnaminni fjölskyldum
eða einstæðum foreldrum,“
segir í umsögninni. En jafnvel
þó að sú væri raunin að kynja-
jafnrétti væri betur tryggt
með ósveigjanlegu fæðing-
arorlofskerfi þá mundi það
ekki réttlæta að setja hags-
muni nýfæddra barna í annað
sæti.
Með því að þvinga foreldra
til að skipta fæðingarorlofinu
með ákveðnum hætti, sér-
staklega þegar sveigjanleik-
inn er jafn lítill og í fyrirliggj-
andi frumvarpi, er ekki verið
að horfa til hagsmuna barns-
ins. Þau sjónarmið sem orðið
hafa ofan á eru einhver allt
önnur en hagsmunir barnsins
og það eru hagsmunir ein-
hverra annarra en barnsins
sem verið er að gæta með
þessari framsetningu frum-
varpsins. Það er algerlega
óviðunandi og velferðarnefnd
hlýtur að taka tillit til þeirrar
vel rökstuddu gagnrýni sem
fram hefur komið. Hún getur
ekki annað en sett hagsmuni
barnsins í fyrsta sæti. Það
getur barnamálaráðherrann
ekki heldur gert.
Réttur barnsins
á að vera í fyrsta
sæti þó að fyrir-
liggjandi frumvarp
endurspegli önnur
sjónarmið}
Fyrir hverja er
fæðingarorlofið?
N
ýlega var vakin athygli á fjár-
hagslegri stöðu mála hjá Land-
spítalanum. Spítalinn sæi fram
á rúmlega fjögurra milljarða
króna aðhaldskröfu á næsta
ári. Þingmenn ríkisstjórnarflokka mótmæltu
og sögðu að aðhaldskrafan væri bara 0,5%.
Spítalinn þyrfti bara að skera niður um fjögur
hundruð milljónir en ekki fjóra milljarða. Hið
rétta er að hvort tveggja er satt. Það er sett
0,5% almenn aðhaldskrafa á spítalann en til
þess að mæta hallarekstri spítalans þarf að
nota fjárheimildir næsta árs til þess að greiða
niður hallann. Ef spítalinn á að gera það á einu
ári þá myndi það þýða umtalsverða þjónustu-
skerðingu. Spítalinn leggur til að hallinn verði
hins vegar greiddur upp á þremur árum, eins
og ráðherra samþykkti að ætti að gera fyrir
árið 2020. Þegar þetta er skrifað hefur spítalinn hins vegar
ekki fengið formlegt leyfi til þess að dreifa núverandi halla
á næstu þrjú ár.
Þótt það sé allrar athygli vert að spítalinn verði að fara í
aðhaldsaðgerðir og skerðingu á þjónustu til þess að greiða
upp núverandi halla er enn athyglisverðara að skoða hvers
vegna spítalinn glímir við hallarekstur. Í minnisblaði spít-
alans sem fjárlaganefnd fór yfir með stjórnendum spít-
alans sl. miðvikudag voru skilaboðin skýr. Hallarekstur
spítalans sé m.a. vegna hins svokallaða fráflæðisvanda.
Fólk sem hefur lokið meðferð kemst ekki í hagkvæmari
umönnunarúrræði og liggur því í dýrum sjúkra-
húsrýmum. Hallareksturinn megi jafnframt
rekja til þess að það hefur verið erfitt að manna
mikilvægar stöður hjúkrunarfræðinga og
sjúkraliða, meðal annars vegna þess hvernig
stjórnvöld hafa klúðrað kjarasamningum sem
hafa endað í gerðardómi. Síðast en ekki síst tel-
ur spítalinn fjármálaráðuneytið vanreikna
kostnað vegna kjarasamninga. Það þýðir ein-
faldlega að spítalinn þarf að eyða miklu meira af
fjárheimildum sínum í laun en ráðuneytið gerir
ráð fyrir. Þetta hefur spítalinn útskýrt fyrir
fjárlaganefnd oftar en einu sinni en einhverra
hluta vegna eru ekki gerðar neinar lagfæringar
eða útskýrt hvernig þessar fullyrðingar spít-
alans séu rangar.
Þetta er sem sagt staðan. Fjárheimildir til
spítalans eru lægri en duga fyrir þjónustu.
Fjármálaráðuneytið vanreiknar kostnað og ger-
ir þannig óbeina aðhaldskröfu á spítalann og það er ekki
enn búið að laga fráflæðisvandann og mönnunarvandann.
Spítalinn hefur fært sannfærandi rök fyrir þessum frávik-
um frá fjárheimildum en hvorki heilbrigðisráðuneytið né
fjármálaráðuneytið hafa svarað hvað skuli gera til þess að
koma til móts við vandann. Skilaboð heilbrigðisráðherra
eru að það eigi ekki að skera niður þjónustu en þau skjöl
sem fjárlaganefnd hefur í höndunum benda til þess að það
sé óhjákvæmilegt. Ef það gerist, þá er það pólitísk ákvörð-
un og ábyrgðin er pólitísk. bjornlevi@althingi.is
Björn Leví
Gunnarsson
Pistill
Er verið að fela aðhaldskröfu?
Höfundur er þingmaður Pírata.
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjóri:
Davíð Oddsson
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Ritstjóri og framkvæmdastjóri:
Haraldur Johannessen
fram annan laugardag í maí í stað
þess síðasta.
Talning atkvæða mun fara fram
í sveitarfélögum. Þannig verður
hreppaflutningum með kjörkassa
sleppt. Þar sem færri en 100 kjós-
endur eru á kjörskrá skal sameina
talninguna með öðru sveitarfélagi.
Heimild er fyrir að flokkun og
talning atkvæða geti hafist áður en
kjörfundi lýkur.
Aðstoð fyrir þau sem þurfa
Öllum sem þurfa verður tryggð-
ur réttur til aðstoðar við kosningu,
hvort sem er vegna fötlunar, veik-
inda, elli eða af öðrum ástæðum.
Þannig verður mismunun eftir fötl-
un hætt en áður var aðstoðin bundin
við það skilyrði að þörf fyrir aðstoð-
ina væri vegna „sjónleysis eða þess
að honum [kjósanda] sé hönd ónot-
hæf“. Þroskahjálp eru meðal þeirra
sem hafa gagnrýnt þessi skilyrði.
Kosningaréttur Íslendinga með
lögheimili erlendis breytist. Nú
heldur fólk kosningarétti í átta ár
eftir flutninga utan og sækir svo
um endurnýjun til fjögurra ára í
senn. Lagt er til að þessu
verði breytt þannig að
rétturinn haldist í 16
ár. Aftur á móti fell-
ur hann niður að
þeim tíma loknum
og ekki verður hægt
að endurnýja.
Sömu reglurnar gildi
um allar kosningar
Steingrímur J. Sigfússon forseti
Alþingis segir í samtali við Morg-
unblaðið að mest sé vert að ná
saman einni samræmdri heild-
arlöggjöf um almennar kosn-
ingar. Þetta þýði líka samræmd-
ari meðferð allra mála tengdra
vafaatkvæðum, kærum o.þ.h.
Hann bendir á að lögin séu að
stofni til býsna gömul og að
margt hafi breyst í tímans rás.
„Því er ekkert að leyna að það
eru settir fyrirvarar af hálfu ein-
staka aðila, það eru ýmis sjón-
armið uppi í þingflokkum,“ segir
Steingrímur um afstöðu
annarra þingmanna til
breytinganna. Hann segir
pólitík varðandi atkvæða-
vægi hafa verið haldið til
hliðar við þessa vinnu.
„Þetta eru náttúrlega viða-
miklar kerfisbreytingar
en margt af þessu get-
um við sagt að sé
tæknilegs eðlis.“
Ýmis sjón-
armið uppi
MÁLIÐ LAGT FRAM SEM
ÞINGMANNAMÁL
Steingrímur
Sigfússon
Kosningar Töluverðar breytingar eru lagðar til á framkvæmd kosninga í
frumvarpi til nýrra kosningalaga sem lagt hefur verið fram á Alþingi.
BAKSVIÐ
Karítas Ríkharðsdóttir
karitas@mbl.is
Fjölmörg nýmæli eru í frum-varpi til kosningalaga semSteingrímur J. Sigfússon,forseti Alþingis, hefur
lagt fram á Alþingi. Í stórum drátt-
um snýst frumvarpið um einföldun
kosningalaga og stjórnsýslu kosn-
ingamála, fjórir lagabálkar sem
hingað til hafa gilt um kosningar á
Íslandi verða að einum. Þó eru
nokkrar breytingar á ýmsum
ákvæðum sem löngum hefur verið
deilt um.
Stjórnsýsla einfölduð
Stjórnsýsla kosningamála verð-
ur samræmd og einfölduð. Lands-
kjörstjórn verður falið viðameira
hlutverk sem sjálfstæð stjórnsýslu-
eining og verður miðlægt kosninga-
vald. Yfirkjörstjórnir kjördæma
verða lagðar niður. Þá tekur lands-
kjörstjórn við hlutverki Hæstaréttar
við forsetakjör og yfirstjórn kosn-
ingamála frá dómsmálaráðuneytinu.
Miðlæg vinnsla kjörskrár verð-
ur á höndum Þjóðskrár Íslands og
skal notast við rafræna kjörskrá.
Þó að rafræn kjörskrá skuli
verða meginreglan er ekki heimild
fyrir rafrænum kosningum.
Atkvæðagreiðsla utan kjör-
fundar mun ekki geta hafist fyrr en
öll framboð hafa komið fram. Fram-
kvæmd utankjörfundaratkvæða-
greiðslu hefur oft verið gagnrýnd í
gegnum tíðina og þá einkum þetta
atriði. Einnig er kveðið á um póst-
kosningu þegar greidd eru atkvæði
utan kjörfundar, sem er nýmæli.
Þá mun kjósandi eingöngu geta
greitt atkvæði einu sinni í hverjum
kosningum, annaðhvort utan kjör-
fundar eða á kjörfundi. Það er breyt-
ing frá því sem nú er.
Kjörstöðum lokað fyrr
Kjörstöðum verður lokað kl. 21
en ekki 22 eins og nú er, verði frum-
varpið að lögum. Þá verða kjörseðlar
stimplaðir áður en kjósandi leggur
hann í kjörkassa. Þetta er lagt til til
að koma í veg fyrir fölsun, sleppa
bókhaldi um fjölda seðla í dreifingu
og einfalda eftirlit kjörseðla.
Sveitarstjórnar- og forseta-
kosningum verður flýtt. Lagt er til
að kosið verði um forseta fyrsta
laugardag í júní í stað þess síðasta
og að sveitarstjórnarkosningar fari