Morgunblaðið - 27.11.2020, Blaðsíða 84

84 MENNING
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 27. NÓVEMBER 2020
Ýmissa grasa gætir í bókinniBjörgunarsveitin mín semgefin er út í tilefni af 70ára afmæli Flugbjörg-
unarsveitarinnar í Reykjavík. Um-
fangsmikil leit að flugvélinni Geysi
sem fórst á Vatnajökli í september
1950 gerði mönnum ljóst að stofna
þyrfti björg-
unarflokk þar
sem væru menn
með þjálfun og
búnað til þess að
geta brugðist sér-
staklega við flug-
slysum, sem voru
tíð á þessum ár-
um.
Frá stofnun
flugbjörgunarsveitarinnar segir ein-
mitt í grein eftir Þorstein E. Jóns-
son heitinn flugstjóra. Á eftir koma
svo um fjörutíu greinar eða frásagn-
ir, mislangar, yfirleitt sögur af ferð-
um eða verkefnum þar sem giftu-
samlega tókst til með leit og
björgunaraðferðir. Þessar pistlar
eru birtir í tímaröð, svo sem þegar
liðsmenn björgunarsveitarinnar
klifu á Hraundranga árið 1955,
gengu 1973 í vætutíð á Vatnajökul,
frá árinu 1986 segir af leitaraðgerð
vegna flugslyss á Snæfellsnesi og
2010 af æfingaferð að eldgosinu á
Fimmvörðuhálsi á útmánuðum það
ár.
Svo mætti áfram telja kaflana,
sem eru skráðir af fólkinu sem í
þessar ferðir eða verkefni fóru. Höf-
undarnir eru misjafnlega pennafær-
ir og þeir eru margir og sumum
hættir til að vera um of langorðir.
Skrifa jafnvel með málalengingum
um atriði eða atvik sem eru auka-
atriði í stóru myndinni.
Sums staðar gætir líka óná-
kvæmni í frásögn og orðanotkun.
„Við vöknuðum um kl. 03:00 og fór-
um allir út til að pissa,“ segir einn
greinarhöfundurinn; þetta og fleira í
svipuðum dúr eru leiðinlegir hortitt-
ir í stíl bókarinnar. Efnið hefði klár-
lega þurft að stytta og skerpa til
bóta, því oft glittir í góð söguefni í
annars þokukenndum stílbrögðum.
Bók þessi er í raun ekki eiginleg
saga Flugbjörgunarsveitarinnar í
Reykjavík, hana er frekar að finna í
bók Friðriks G. Olgeirssonar Mann-
líf í húfi II sem út kom 2017. Lítið er
sömuleiðis sagt frá stórum björg-
unarverkefnum, svo sem leit að flug-
vélum sem týndust og var jafnvel
leitað að svo vikum skipti undir þjóð-
arathygli. Björgunarsveitin mín er
því einkum safnrit ferðasagna björg-
unarsveitarmanna, pistlar sem eru
misjafnir að stíl og gæðum.
Fjölskrúðugar
ferðasögur
Björgunar- og ferðasögur
Björgunarsveitin mín bbmnn
Eftir Arngrím Hermannsson.
BF útgáfa, 2020. 308 bls. innb.
SIGURÐUR BOGI
SÆVARSSON
BÆKUR
Silja Björk Huldudóttir
silja@mbl.is
„Hjá mér fæðast myndirnar og text-
inn eiginlega samhliða og kallast
sterklega á í sköpunarferlinu. Eitt
orð getur þannig breytt öllu flæðinu
og kallað á alveg nýjar myndir,“ seg-
ir Birta Þrastardóttir sem sent hef-
ur frá sér myndabókina Nóru sem
Angústúra gefur út. Þetta er önnur
myndabók hennar, en árið 2015 kom
bókin Skínandi út hjá Crymogeu.
„Í raun má segja að bókin fjalli
einmitt um flæði. Stundum þarf svo
lítið til að slá okkur út af laginu. Hún
fjallar líka um það hvað orð skipta
miklu máli og hversu mikilvægt það
er að vanda orð sín í samskiptum við
aðra. Ég held við þekkjum öll, bæði
börn og fullorðnir, þá tilfinningu að
vera slegin út af laginu út af ein-
hverju sem við heyrum,“ segir Birta
og rifjar upp að í fyrstu drögum að
bókinni hafi titillinn verið Nei og aft-
ur nei.
Nóra er birta á arabísku
„Þá var Nóra miklu neikvæðari í
allri afstöðu, þar sem hræðsla og
feimni varð til þess að hún svaraði
öllu neitandi,“ segir Birta og bendir
á að nafnið Nóra kallist á við enska
orðið „no“. „Fyrir tilviljun komst ég
hins vegar að því að Nóra þýðir birta
á arabísku, sem mér þótti mjög
skemmtilegt.“
Í bókinni upplifir Nóra bæði sorg
og depurð þegar henni er strítt fyrir
vestið sem hún klæðist sem er í
neonlit og því mjög áberandi á síðum
bókarinnar. Að sögn Birtu var það
auðsótt mál að fá að bæta fimmta
litnum, sem er neon, við. „Þetta
hljómar kannski sem lítið atriði, en
skiptir miklu fyrir upplifun lesenda,“
segir Birta og hrósar stjórnendum
hjá Angústúru fyrir frábært sam-
starf. „Ég hef verið ótrúlega heppin
með útgefendur, því þegar ég gaf út
hjá Crymogeu vildi ég hafa síðurnar
rúnnaðar, kjölinn gylltan og gat á
bókinni og fékk allt sem ég bað um,
sem er alls ekki sjálfgefið.“
Aðspurð segist Birta meðvitað
nota fá orð í bókum sínum og styðj-
ast frekar við samspil mynda og
texta til að koma merkingunni til
skila. „Það þýðir að ungir lesendur
sem eru að byrja að læra að lesa
geta lesið bókina upp á eigin spýtur
og fyrir vikið upplifað sig sem sigur-
vegara,“ segir Birta og tekur fram
að bókin henti einnig afar vel til upp-
lestrar þar sem samspil texta og
mynda kveiki auðveldlega samræð-
ur og samtal hjá lesendum. „Mér
finnst gaman að opna á samræður
við börn um svona viðkvæma tilfinn-
ingalega hluti. Nýverið fékk ég þau
skilaboð frá foreldrum fjögurra ára
stráks að upplestur á bókinni hefði
kveikt góðar og skemmtilegar um-
ræður um það að vera í fýlu, um
stríðni og vináttu og annað mikil-
vægt í lífinu. Mér þótti afar vænt um
að heyra það.“
Gott að vera flutt heim
Aðspurð segist Birta ekki reikna
með að það líði fimm ár þar til hún
sendi frá sér sína næstu bók. „Bókin
virkar kannski einföld á yfirborðinu,
en hún krafðist mikillar vinnu enda
handteikna ég allar myndirnar og
geri tilraunir þar til útkoman verður
rétt. Þetta snýst allt um að ná rétta
flæðinu og stundum þarf maður að
láta hlutina meltast. Auk þess spilar
líka inn í að ég var að vinna bókina
meðfram fullri vinnu og fluttist milli
landa í miðju sköðunarferlinu,“ segir
Birta sem sumarið 2019 flutti ásamt
fjölskyldu heim frá Englandi eftir
tuttugu ára búsetu þar í landi. „Við
tókum þá ákvörðun í miðju Brexit-
ferli að þetta væri komið gott og fínt
að snúa aftur heim. Um leið og við
fluttum heim fékk ég frábært starf
sem kynningarstjóri Borgar-
bókasafnsins og hef því bara
blómstrað frá heimkomu.“
Bók sem fjallar um flæði
 Birta Þrastardóttir sendir frá sér myndabókina Nóru
 Gaman að geta rætt um viðkvæma tilfinningalega hluti
Morgunblaðið/Eggert
Samtal Birta Þrastardóttir vonar að bókin kveiki samræður lesenda.
Áhyggjufull Nóra hugsi í rólunni.
Það er svo sannarlega feng-ur að því að fá loksins áíslensku þessa kunnuskáldsögu austurríska
Nóbelsverðlaunahafans Peters
Handke, Ótti markmannsins við
vítaspyrnu, rúm-
lega hálfri öld
eftir að hún var
skrifuð. Ugla
gefur út og er
þetta önnur
skáldsaga
Handkes sem
forlagið sendir
frá sér á árinu;
hin er annað
þekkt verk frá fyrsta tímabili höf-
undarins, Óskabarn ógæfunnar,
sem fjallar um lát móður hans.
Handke, sem er 78 ára, hefur
verið áhrifamikill skáldsagna-,
leikrita- og
greinahöfundur
nánast síðan
hann var á ung-
lingsaldri. Hann
hlaut Nóbels-
verðlaunin í
fyrra og hefur
styr staðið um
þá veitingu,
einkum vegna
afstöðu rithöfundarins til ófrið-
arins á Balkanskaga. En hvað sem
fólki kann að þykja um óheppileg
skrif og gerðir Handkes þá er
hann óumdeilanlega afar snjall
höfundur. Og það birtist vel í Ótta
markmannsins við vítaspyrnu,
þeirri fyrstu eftir hann sem sló í
gegn.
Sagan fjallar um fyrrverandi
markvörð, Josef Bloch, sem starf-
ar við byggingavinnu en les það úr
viðbrögðum samstarfsmanna þeg-
ar hann mætir til vinnu að sér hafi
verið sagt upp. Og hann sígur upp
í næsta leigubíl og hverfur á
braut. Þannig hefst bókin og rót-
laust ferðalag Blochs inn í sífellt
myrkari sturlunarmóðu.
Franz Gíslason (1935-2006)
þýddi söguna lipurlega en féll frá
áður en honum auðnaðist að búa
þýðingunni endanlegan búning.
Jón Bjarni Atlason magister yfir-
fór þýðinguna og bjó til prent-
unar. Hann skrifar líka ítarlegan
og fróðlegan eftirmála um feril
Handkes og söguna. Þar kemur
meðal annars fram að við ritun
hennar hafi Handke stuðst við
þekkt verk um geðklofa. Frásögn-
in er í þriðju persónu en lesandinn
fær að sjá í hug Blochs og öll
skynjun miðast við það hvernig
hann sér heiminn og túlkar gjörð-
ir og viðbrögð annarra. Það er
listavel gert af hálfu höfundar. Við
lesendur sjáum smám saman
hvernig Bloch er að missa tökin á
lífinu þar sem hann vafrar um
borgina, sem Jón Bjarni segir
okkur að sé Vín, og eftir að hafa
sofið hjá afgreiðslukonu úr kvik-
myndahúsi myrðir hann hana og
heldur að því búnu suður að
landamærunum, þar sem fyrrver-
andi unnusta rekur gistihús. Höf-
undurinn beitir ákveðnum tækjum
sakamálasögunnar, án þess að
glæpurinn verði nokkurt aðal-
atriði, og lesandinn sér að Bloch
er leitað. Hann gengur fram á lík
unglings, sem einnig er leitað. Það
hefur engin áhrif á hann en þar
verða hvörf í sögunni og það
þrengir sífellt meira að honum,
eins og síversnandi andlegt ástand
hans og ofskynjanir sýna svo vel
með táknrænum hætti. Þar sem
heimurinn leysist sífellt meira upp
í listilega mótuðum textanum sem
réttilega er sagður bæði ljóðrænn
og harmrænn.
Harmræn sturlunarmóða
Skáldsaga
Ótti markmannsins við vítaspyrnu
bbbbb
Eftir Peter Handke.
Franz Gíslason þýddi.
Jón Bjarni Atlason sá um útgáfuna og
ritaði eftirmála.
Ugla, 2020. Kilja, 152 bls.
EINAR FALUR
INGÓLFSSON
BÆKUR
Peter Handke
Danski leikarinn Mads Mikkelsen
mun taka við hlutverk töframanns-
ins Gellerts Grindelwalds í Fantastic
Beasts-kvikmyndaröðinni, en þriðja
myndin er væntanleg sumarið 2022.
Þetta kemur fram í tilkynningu sem
kvikmyndaframleiðandinn Warner
Bros sendi frá sér fyrr í vikunni.
Bandaríski leikarinn Johnny Depp
fór með hlutverkið í fyrstu tveimur
myndum seríunnar, en var gert að
taka pokann sinn
fyrr í mánuðinum
eftir sneypuför fyr-
ir breska dómstóla.
Þar freistaði hann
þess að fá breska
blaðið Sun dæmt
fyrir meiðyrði fyrir
að segja hann hafa
barið konu sína, Amber Heard. Á
það féllst dómarinn ekki.
Mads Mikkelsen
Mikkelsen tekur við sem Grindelwald