Morgunblaðið - 27.11.2020, Síða 30

Morgunblaðið - 27.11.2020, Síða 30
mikinn áhuga á sögu og er bókasafn- ari, en síðan ólst ég náttúrlega upp á Hólum í Hjaltadal, þar sem öll þessi saga Jóns Arasonar talar til manns við hvern hól og hvert horn. Þar fæddist áhuginn á Jóni Arasyni og raunar þessu tímabili í Íslandssög- unni, sem síðar birtist í því að þegar ég fór að læra hagfræði, þá skrifaði ég B.Sc.-ritgerð mína um efnahags- mál Íslands frá 1400-1600. Sem er mjög athyglisvert tímabil, það er frjáls verslun við Ísland og Eng- lendingar, Hollendingar og Þjóð- verjar eru mikið hér við landið. Sá áhugi hefur alltaf lifað hjá mér og 2003 gaf ég út ljóðmæli Jóns Ara- sonar, en var þá raunar þegar byrj- aður að vinna að þessari bók, sem er að koma út núna.“ Kófið kveikti Af hverju tókstu upp þráðinn? „Það má segja að það hafi bara gerst núna í kófinu, að þá kviknaði áhuginn aftur og má eiginlega segja að það hafi verið ákveðin hvíld frá öllum þessum krísumálum, að geta sökkt sér niður í siðskiptin! En það er dágóður tími liðinn síð- an og sýn manns á þessi efni og lífið hafa breyst. Ég er orðinn fimm- tugur og leyfi mér kannski að hugsa frjálslegar um þessi mál en þegar ég var að þessu fyrir tuttugu árum, horfi meira til stjórnmálanna að baki þessum viðburðum og svona. En síðan finnst mér Jón Arason ein- faldlega mjög áhugaverður maður.“ Já, manni finnst það skína í gegn að þú nánast þekkir manninn. Er það svo? „Já já, mér finnst ég vera farinn að þekkja hann. Einhvern veginn gerist það þegar þú lest, kannski ekki síst ljóð eftir menn, að þá fer maður að skilja hvernig þeir hugsa málin, hvað bærist að baki, úr hverju þeir eru gerðir.“ Ísland í ölduróti umheimsins Finnst þér Jón Arason eða þessi saga eiga skírskotun til vorra tíma? „Að einhverju leyti, já. Gleymum því ekki að þegar dregur til tíðinda þarna, þá var Jón í ágætri stöðu, hann hafði samið við Danakonung um að láta sig í friði á sínum kat- ólska biskupsstól á Hólum, þó að lút- erskan hefði verið tekin upp í Skál- holti, að Sigurður sonur hans tæki við biskupsembætti eftir sig og hann hafði í raun engra frekari persónu- legra hagsmuna að gæta. En hann leit svo á að hann væri að gæta þjóðarhagsmuna, að Danir VIÐTAL Andrés Magnússon andres@mbl.is Seðlabankastjóri hefur í nógu að snúast alla daga og örugglega ekki síður nú þegar kórónuveiran þreng- ir að þjóðlífi, einangrar landið og heldur stórum hluta atvinnulífs í herkví, reynir mjög á heim- ilisbókhald, ríkisfjármál og pen- ingastefnu. Það vekur því athygli þegar hann sendir frá sér bók, en þar fjallar hann um Jón Arason biskup. Jón var einn af merkari mönnum Íslandssögunnar, braust úr sárri fá- tækt til æðstu met- orða í landinu og varð biskup aðeins 36 ára. Hann var glæsilegur maður á alla lund, bæði geistlegur og ver- aldlegur valdamaður, gott og vin- sælt skáld. Vald Dana, bæði á Ís- landi og í evrópsku samhengi, var veikt á þeim tíma og Jón Arason bauð þeim birginn, en dó svo fyrir kóngsins mekt. „Kveikjan að þessari bók er ann- ars vegar sá, að ég hef alltaf haft væru að arðræna Ísland og að boða trúvillu, sem hann lagði nokkuð að jöfnu. Það er við því sem hann vill bregðast. Þar kristallast þessi gamli vandi smáþjóða, að sagan er ekki ákveðin hjá okkur, við tökum því sem gerist úti í hinum stóra heimi og bregðumst við því. Ekki ósvipað og í dag. Jón Arason er hins vegar eina dæmið um Íslending, sem reynir að taka söguna í eigin hendur.“ Var hann þá ekki að fást við Evr- ópuspurninguna íslensku, líkt og áð- ur hafði verið svarað með Gamla sáttmála og hefur nokkrum sinnum borið á góma síðar? „Jú, ég held það. En það er eins og Laxness sagði í öðru samhengi síðar, að Danmörk er útkjálki Evr- ópu. Á þessum tíma voru Danir í mikilli vörn gagnvart Þjóðverjum, en Jón virðist hafa álitið að undir handarjaðri Þjóðverja myndu Ís- lendingar fá pólitískt frelsi og þeir láta sér nægja að versla við okkur. Það er misskilningur að Danir hafi höggvið fólk fyrir að vera kat- ólskt og að því leyti hefur of mikið verið gert úr hinu trúarlega inntaki siðskiptanna, sem af hálfu dönsku krúnunnar snerust mun frekar um veraldlegt vald og auð. Jón Arason var ekki hálshöggvinn fyrir villutrú, heldur fyrir landráð eða drottins- svik, öllu heldur, því hann var að reyna að ráða landið af konungi. Það var ekki ofmat hjá Dönum, hann hafði það beinlínis á prjón- unum og sú ráðagerð var miklu raunverulegri og betur hugsuð, en flestir hafa áttað sig á.“ Niðurlægingarskeið í kjölfarið En þetta endar með síðusta bar- daga á Íslandi, á Sauðafelli 1550, Jón er höggvinn, Danakonungur treystir mjög völd sín hér og síðar er einokunarversluninni komið á, svo í kjölfarið siglir mesta niðurlæging- arskeið þjóðarinnar, sem lýkur ekki fyrr en rúmum tveimur öldum síðar. „Jú. Gleymum ekki að Danir voru ekki voldug þjóð og þeir gátu ekki staðist samkeppni við stærri þjóðir. Danir voru einfaldlega ekki heppi- legt viðskiptaland fyrir Ísland, þar var hvorki markaður fyrir helstu af- urðir Íslendinga né höfðu þeir þá vöru sem við þurftum. Þeir voru því alltaf milliliðir og stóðust enga sam- keppni við aðra, svo þess vegna þurftu þeir að koma einokunarversl- uninni á, sem reyndist Íslendingum einstaklega þungbær, eins og Jón Sigurðsson forseti rakti síðar í Nýj- um félagsritum. Áhrifin voru víðtækari, því fyrir þennan tíma fóru Íslendingar til Englands, Þýskalands, Frakklands og víðar til að mennta sig, en eftir þetta fóru nær allir til Hafnar. Þetta var því ekki aðeins einokun og ein- veldi, heldur einnig einangrun hug- arfarsins frá því sem verið hafði. Danir voru um flest frekar áhuga- lausir um Ísland og segir sína sögu að eftir 500 ára valdatíð stóð nánast ekkert eftir þá til marks um hana, eitt fangelsi.“ Milljónaþjóðin sem ekki varð En ef þetta hefði nú gengið upp hjá Jóni? „Það er ómögulegt að fullyrða um það, en þó má benda á að Þjóðverjar voru farnir að fjárfesta í sjávar- útvegi á Íslandi og það hefði haft mikil áhrif ef hann hefði náð sér á strik 250 árum fyrr en raunin varð, efnalega, með þéttbýlismyndun og samfélagsáhrifum. Væntanlega vær- um við um ein milljón manna í dag eða meira ef það hefði gerst. Einok- unin kom í veg fyrir það.“ Er þetta bók um drauminn, sem ekki rættist? „Það er alveg rétt. Og saga Jóns hefur raunar vafist svolítið fyrir þjóðinni. Það var ákveðið að gera hann að þjóðhetju í kringum lýð- veldisstofnun, Jónas frá Hriflu, sem mótaði hina íslensku söguskoðun mikið, stóð fyrir því, en þar í kring- um seinna stríð þótti sjálfsagt ekki gagnlegt að minnast á að hann hefði verið að makka með Þjóðverjum. Hins vegar hefur íslensku þjóðkirkj- unni aldrei verið neitt um Jón, það t.d. er enginn sálmur eftir hann í sálmabókinni.“ En hvernig fer það saman að vera Seðlabankastjóri og sagnfræði- grúskari? „Ég held að það fari prýðilega saman. Ég tel að það geti enginn orðið góður hagfræðingur án þess að kunna skil á hagsögu; kannski ekki svona langt aftur, en þannig að menn hafi skilning á hagkerfinu og kröftum þess. Það hefur raunar ver- ið þróunin núna eftir fjármála- kreppu, að hagsagan hefur komið nokkuð sterk inn aftur. Nördaskapur Maður finnur það á bókinni að þú brennur svolítið fyrir þetta, hún er fjörlega skrifuð og þér þykir þetta skemmtilegt. „Mjög svo. Eins og ég nefndi þá var ég byrjaður að skrifa þessa sögu fyrir löngu og þá voru efnistökin um sumt alvarlegri. Nú er ég orðinn fimmtugur og hef engu að tapa,“ segir Ásgeir og hlær. „Það má vel skrifa skemmtilega um þessa hluti og sumpart gerist það af sjálfu sér. Þetta voru mjög litríkir menn og stórir karakterar, sem helst komu við sögu, og talsvert um hliðarsögur af þeim í frumheimildum, sem kannski snerta ekki allar söguþráð- inn, en lýsa þeim vel.“ Það hefur varla verið létt verk að tína þær til? „Til þess að geta gert þetta, þá þarftu eiginlega að vera nörd, sem gerir þetta af því honum þykir þetta skemmtilegt á kvöldin, svona frekar en að glápa á Netflix.“ Ert þú ekki landsins æðsti nörd? „Jú, ég er landsins æðsti nörd,“ hlær Ásgeir. „En eins og ég segi, fyrir mér var þetta bæði hvíld og nautn. Í kófinu má maður ekki fara neitt eða gera neitt og ef ég er ekki heima hjá mér að vinna, þá er í Seðlabankanum, svo þetta var kær- komin tilbreyting.“ Megum við þá eiga von á meiru slíku? „Já. Eða ég vona það. Ég hef mik- inn áhuga á öðrum manni og mál- efnum hans tíma, sem Íslandssagan hefur farið frekar hratt hjá, og það er Sæmundur fróði. Það verður næsta nördaverkefni hjá mér.“ Íslands æðsti nörd Morgunblaðið/Arnþór Birkisson Sagnfræði Dr. Ásgeir Jónsson notaði kófið til þess að sinna eigin hugðarefnum og skrifaði bók um Jón Arason biskup.  Seðlabankastjóri skrifar bók um Jón Arason biskup  Jón var höggvinn fyrir drottinssvik, ekki villutrú  Leitaði sjálfstæðis frá Danaveldi í skjóli Þjóðverja  Þurftum að bíða framfara í 250 ár 30 FRÉTTIRInnlent MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 27. NÓVEMBER 2020 BLACK TILBOÐ Bankastræti 6 | 551 8588Bankastræti 12 | Sími 551 4007 FRIDAY 20% afsláttur af Sign skartgripum 10% afsláttur af öllum öðrum vörum skartgripirogur.is 15% afsláttur af By Lovisa 20% afsláttur af Vera Design í verslun & netverslun nú 55.400 áður 69.250 nú 44.720 áður 55.900 nú 26.320 áður 32.900 nú 31.920 áður 39.900 20% afsláttur öllum úrum SÚPER TILBOÐ Fleiri SÚPER TILBOÐ 35% afsláttur nú 26.845 áður 41.300
Síða 1
Síða 2
Síða 3
Síða 4
Síða 5
Síða 6
Síða 7
Síða 8
Síða 9
Síða 10
Síða 11
Síða 12
Síða 13
Síða 14
Síða 15
Síða 16
Síða 17
Síða 18
Síða 19
Síða 20
Síða 21
Síða 22
Síða 23
Síða 24
Síða 25
Síða 26
Síða 27
Síða 28
Síða 29
Síða 30
Síða 31
Síða 32
Síða 33
Síða 34
Síða 35
Síða 36
Síða 37
Síða 38
Síða 39
Síða 40
Síða 41
Síða 42
Síða 43
Síða 44
Síða 45
Síða 46
Síða 47
Síða 48
Síða 49
Síða 50
Síða 51
Síða 52
Síða 53
Síða 54
Síða 55
Síða 56
Síða 57
Síða 58
Síða 59
Síða 60
Síða 61
Síða 62
Síða 63
Síða 64
Síða 65
Síða 66
Síða 67
Síða 68
Síða 69
Síða 70
Síða 71
Síða 72
Síða 73
Síða 74
Síða 75
Síða 76
Síða 77
Síða 78
Síða 79
Síða 80
Síða 81
Síða 82
Síða 83
Síða 84
Síða 85
Síða 86
Síða 87
Síða 88
Síða 89
Síða 90
Síða 91
Síða 92

x

Morgunblaðið

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.